Koç Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı Dr. Öğretim Üyesi Serkan Kır ve takımı, 6 yıl boyunca kanserle birlikte gelişen, bilhassa hastalığın ileri evrelerinde sık rastlanan, tedaviyi ve hayat kalitesini olumsuz etkileyen kilo ve kas kaybını nasıl önleyebilecekleri üzerine çalıştı.
Araştırmanın “EDA2R–NIK signalling promotes muscle atrophy linked to cancer cachexia” isimli makalesi, üst seviye bilimsel çalışmalara yer verilen memleketler arası hakemli mecmua “Nature”da yayımlandı. Böylelikle, Kır ve takımının bu çalışması dünya tıbbında umut vadeden çalışma olarak kabul görmüş oldu.
HASTALARIN HAYATTA KALMA MÜHLETİNİ OLUMSUZ ETKİLİYOR
Dr. Öğretim Üyesi Serkan Kır, kanser hastalarının birçoğunda ortaya çıkan çok kilo kaybı ve buna bağlı kas kaybının sebeplerinin tam olarak bilinmediğini, bu mevzu üzerine araştırmaların hala sürdüğünü söyledi.
Vücudun bütününde gelişen enflamasyonun bu süreçte kıymetli rol oynadığının, tümörlerin salgıladığı hormon gibisi kimi proteinlerin kaşeksi ile kas kaybını uyardığının düşünüldüğünü anlatan Kır, tümör gelişimini desteklediğine dair açık bir ispat bulunmayan kaşeksi ile bir arada yağ ve kas dokularından salınan yağ ve protein yapı taşlarının tümör büyümesine katkı sağladığının düşünüldüğünü belirtti.
Serkan Kır, kaşeksi durumunda tümörlerin hasta metabolizmasında verimsizliğe yol açarak güç israfına neden olduğunu kaydetti.
Bu durumun kilo kaybını beraberinde getirdiğini aktaran Kır, “Kaşeksi, hastaların hayat kalitesini ve hayatta kalma müddetini olumsuz etkiliyor. Hastalar, bilhassa kas kaybı, halsizlik ve güçsüzlük üzere sorunlar yaşıyorlar ve ömür kaliteleri gündelik gereksinimlerini gideremeyecek halde azalabiliyor. Kilo kaybı, hastalara uygulanan kemoterapi üzere tedavilere yanıt vermeyi engelliyor ve ne yazık ki hastalığın son evrelerinde tedavinin sonlandırılmasına neden oluyor.” dedi.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR KIYMET TAŞIYOR
Dr. Öğretim Üyesi Kır, çok kilo kaybının tedavisine yönelik şimdilik tesirli bir ilaç bulunmadığını, bilhassa kas kaybını önlemeye ait klinik denemeleri devam eden ilaçlardan da şimdi başarılı sonuçlar elde edilemediğini belirtti.
Kilo kaybeden hastalara uygulanan besin desteği üzere tedavilerin de bu duruma mani olamadığına dikkati çeken Kır, yeni ilaç tasarlanmasına hizmet edecek her türlü bilimsel araştırmanın kaşeksi için çok büyük ehemmiyet taşıdığını tabir etti.
Serkan Kır, araştırmalarında yola çıkış ve odak noktalarını ise şöyle anlattı:
“Araştırmamız iki farklı sistem üzerine ağırlaşmış durumda. Fareler üzerinde gerçekleştirdiğimiz tümör ekimi deneyleri, kas dokusunda bu iki sistemin aktifleştiğine dair belirtiler sunuyor. Çalışmamızda bu düzeneklerde vazife alan proteinlerin işlevlerine odaklandık. Kas hücre kültüründe gerçekleştirdiğimiz deneylerimiz bu düzeneğin uyarılması durumunda hücrelerde önemli derecede küçülme meydana geldiğini gösterdi. Ayrıyeten bu sistemlerin farelerin kas dokularında etkinleşmesi de yeniden kas kütlesinde azalmaya neden olmaktadır. Bu sonuçlar, tümörler tarafından uyarılması durumunda bu sistemlerin kas kaybında direkt rol alabileceğini gösteriyor.”
KANSER HASTALARININ KAS BİYOPSİ ÖRNEKLERİ İNCELENDİ
Bu hususla ilgili araştırmalarına yurt dışındaki çalışmalarını tamamlayıp 2017’de Türkiye’ye döndüğünde başladığını anlatan Kır, araştırmanın yaklaşık 6 yıl sürdüğünü lisana getirdi.
Dr. Öğretim Üyesi Kır, çalışmayı 4 doktora öğrencisi, 1 doktora sonrası araştırmacı ve 1 lisans öğrencisi olmak üzere 7 kişilik grupla birlikte sürdürdüklerini belirterek, yayınlanan bilimsel makalenin birinci muharrirlerinden da olan doktora öğrencileri Şevval Işık Bilgiç ve Aylin Domaniku’nun araştırmada en çok sorumluluk alan öğrenciler olduğunu vurguladı.
Kanser hastalarından toplanan dokuların incelenmesi için Belçikalı 3 bilim beşerinin da çalışmaya dahil edildiğini aktaran Kır, çalışmada kanser hastalarının kas biyopsi örneklerinin incelendiğini, kültürlenmiş kas hücrelerinde moleküler seviyede deneyler gerçekleştirildiğini, genetiği değiştirilmiş (transgenik) fareler üzerinde tümör ekimi deneyleri yapıldığını bildirdi.
HANGİ BULGULAR ELDE EDİLDİ?
Dr. Öğretim Üyesi Serkan Kır, araştırmada elde ettikleri bulguların, tümörün varlığı durumunda “OSM” ve “EDA2R” proteinlerini içeren iki farklı sistemin kas dokusunda etkinleştiğini, bu sistemlerin ikisinin de kas kaybını direkt uyarabildiğini gösterdiğini anlattı.
Sonuçlarda kas dokusunda birbirlerini de uyarabilen bu sistemlerin kas kaybını daha da dramatik hale getirdiğine dikkati çeken Kır, düzenekte yer alan hormon gibisi bir proteinin, kansere bağlı olarak kanda artış göstermesiyle kas dokusu üzerindeki tesirinin tetiklendiğini gözlemlediklerini aktardı.
Serkan Kır, genetiği değiştirilmiş ve sistem genlerinin (OSM, EDA2R ve NIK) ortadan kaldırıldığı farelerde yapılan tümör ekimi çalışmalarının ise bu düzeneklerin kas kaybında kıymetli roller üstlendiğini gösterdiğine değindi.
Mekanizma genlerinin yokluğunda, farelerin tümörlere bağlı kas kaybına karşı direnç kazanmayı başardığından bahseden Kır, “Çalışmamızda kas kaybında rol alan yeni moleküler sistemler keşfettik. Takip eden araştırma projelerimizde bu düzeneklerde misyon alan proteinleri hedefleyerek kas kaybının önlenmesini amaçlıyoruz.” dedi.
Serkan Kır, genetiği değiştirilmiş fareler üzerinde yapılan deneylerin tamamlandığını kaydetti.
Bundan sonraki kademelerde keşfedilen sistemleri hedefleyen ilaçların geliştirileceğinin altını çizen Kır, “Bunlar öncelikle tümörlü farelerde test edilecek. Ondan sonraki süreç, tedavi araçlarının klinik çalışmalarla kanser hastaları üzerinde denenmesinden oluşuyor.” bilgisini verdi.
KAS HASTALIKLARI VE YAŞLANMAYA BAĞLI KAS KAYBINDA FAAL ROL OYNAYABİLİR
Dr. Öğretim Üyesi Kır, araştırmalarının Türkiye’ye ve dünyaya sunacağı katkıya yönelik şu değerlendirmelerde bulundu:
“Çalışmamız, kansere bağlı kas kaybını tetikleyen iki yeni mekanizmayı aydınlattı. Elde edilen yeni bilgilerle tedavi araçlarının geliştirilmesine katkıda bulunmuş olduk. Bu bilgilerle tüm dünyada yeni tahlillerin yaygınlaşması da beklenen görünüyor. Keşfettiğimiz düzeneklerin öteki hangi misyonları olduğuna dair çalışmaya devam ediyoruz. Çalışmanın farklı kas hastalıkları ve yaşlanmaya bağlı kas kaybı süreçlerinde de etkin rol alacağı düşünülüyor. Amaçlarımız ortasında bu sistemlerin kansere bağlı kilo ve kas kaybı dışında yaşlanma ve tip 1 diyabete bağlı kas kayıplarındaki rollerini incelemek de bulunuyor.”
Serkan Kır, bu alanda var olan bilgi eksikliğinin giderilmesinin çalışmalarının dünyanın en değerli bilim mecmualarından biri olan Nature’da yer almasını sağladığını belirterek, “Baştan sona Türkiye’de yürütülmüş, Koç Üniversitesi çatısı altında gerçekleştirilmiş bir araştırmanın Nature’da yayımlanması hem bizler hem de ülkemiz açısından bir gurur kaynağı. Çalışmamızın Türkiye ve dünyada yürütülecek daha fazla araştırmaya ilham olmasını umuyoruz.” halinde konuştu.