Eylül 2021’de uygulamaya konulan Yeni İktisat Modeli (YEM)’in “medarı iftiharı” sayılabilecek, periyodun Merkez Bankası lideri Şahap Kavcıoğlu’nun “bir taşla beş kuş vuracağız” diye tasvir ettiği Kur Muhafazalı Mevduat hesabından (KKM) birinci çıkış sinyali hafta sonu geldi.
Gelen regülasyonlar, aylık maliyeti 10 milyar ABD dolarını aşan ve toplam mevduatın dörtte birine erişen bu “canavarı” küçültme konusunda ne kadar tesirli olur tartışılır. Lakin seçim öncesi periyotta teşvik edilen ve beslenen bu canavarın en azından daha fazla büyümesinin engellenmesi bile yanlışsız yolda atılmış bir adım.
REGÜLASYONLAR KKM’YI KÜÇÜLTMEYE FAYDA MI?
KKM’nin doğmasına sebep olan “düşük faizle büyüme” tercihi değişmiş değil.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’ndan (TCMB) gelen ürkek faiz artışları, Lider Gaye Erkan’ın “ekonomiye ziyan vermeden” faiz artışı yapacaklarını vurgulaması, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek tarafından 2023 büyümesinin (potansiyelin üzerinde) %4,5 olarak öngörüldüğünün not edilmesi bu izlenimimi güçlendiriyor.
Karar alıcılar, gerektiğinde büyümeden feragat edip enflasyon beklentilerini çıpalama konusunda isteksizler.
Siyasi baskı ile siyaset faizini artıramayan Merkez Bankası dolaylı yoldan faizleri artırmaya çalışıyor. Bu “kısıtlı optimizasyon” para siyasetinin işleyişini ve irtibatını bozuyor.
Bir ay evvelki enflasyon raporu toplantısında mevduat faizlerindeki düşüşle gurur duyan TCMB, yeni gelen regülasyonlarla mevduat faizlerinin artmasını teşvik ediyor.
Erkan, politika faizi ile piyasa faizleri arasındaki farkın kapanmasının önemine değindikten sonra işe mevduat faizleri ile başladıklarını not etti.
Ancak: Sıkı para politikası uygulanan bir çerçevede bu yakınsamanın yukarı yönlü olması gerekir. Amaç mevduat faizini düşürerek… pic.twitter.com/eSXJIlHpHp— Selva Demiralp (@SelvaDemiralp) July 27, 2023
Bu koşullar altında KKM’den çıkış yolunda atılan adımların aktifliği zayıf kalacaktır.
İKİ CİNS KKM’DEN HANGİSİ İÇİN ÇIKIŞ SINYALİ VERİLDİ?
KKM hesaplarının TL’den geçişli ve dövizden geçişli iki çeşidi var. Toplamda 125 milyar ABD dolarına yaklaşan KKM’nin kabaca %70’i dövizden geçişli, kalanı ise TL den geçişli KKM’de duruyor.
Yapılan düzenlemeler TL geçişli KKM hesaplarını eritmeyi ve bu hesapları TL mevduata dönüştürmeyi hedefliyor. Döviz geçişli olan ve toplam KKM’nin aslan hissesini oluşturan kısım içinse şimdi cazip bir alternatif sunulamadığından bu hesaplar şimdilik rölantide bırakılmış.
Söz konusu dönüşümü yapabilmek maksadı ile TL geçişli KKM hesaplarının vade bitiminde TL mevduata dönüştürülmesi için bankalara “sopa” gösterilmiş.
Vadesi gelen KKM’lerin %50’si TL mevduata dönmezse ek menkul değer tutulması mecburiliği konmuş.
Döviz bazlı KKM hesaplarının vade bitiminde ise tekrar KKM’de tutulması için evvelce gösterilen “sopa” masadan kaldırılmış. Yüzde 5 üzere mütevazi bir düşüş hedeflenmiş.
Peki bu yeni sopalar KKM’nin tasfiyesi üzerinde tesirli olur mu? Bunun için dolarizasyona sebep olan koşulların (yani negatif gerçek mevduat faizi ve döviz kurunda artış beklentisi) ortadan kalkması lazım ki aşağıda detaylandırdığım üzere şimdi o ortamdan epey uzağız. Bu nedenle gelen düzenlemelerle KKM’de manalı bir azalma beklemek optimist bir varsayım olur.
Atılan adımların tesirlerini şu formda kıymetlendirebiliriz:
Piyasa faizleri üzerindeki tesirler
Mevduat faizi: TL geçişli KKM’yi TL mevduata dönüştürebilmek için bankaların müşterilerine cazip bir mevduat faizi vermesi gerekiyor.
Kredi faizi: Bankaların mevduat faizini kısmi olarak artırıp “cezadan kaçabilmeleri” için kredi faizlerini de mevduat faizlerine paralel artırabilmeleri ve olumlu bir kâr marjını koruyabilmeleri lazım. Şayet bankalar kredi faizlerini artıramazlarsa iki senaryo kelam konusu olabilir:
- Kredi faizini artıramayan bankalar mevduat faizini de artırmazlar ve “sopa” devreye girer. Yani bankalar düşük faizli devlet tahvili almak zorunda kalırlar.
- Cezadan kaçmak isteyen bankalar mevduat faizini artırırlarsa bu sefer de kar marjları azalır.
Düzenlemeler sonrası (ve hatta regülasyonların hafta sonu açıklanacağına dair bir bilgi sızıntısı kuşkuları ile geçtiğimiz Cuma gününden itibaren) bankacılık paylarının kıymet kaybetmesi bu ihtimallerin fiyatlandığını gösteriyor. Yani piyasa oyuncuları KKM’nin başarılı bir tasfiyesi olmayacağını, bankaların kredi faizlerini yükseltemeyeceğini, yeni regülasyonların banka karlarını olumsuz etkileyeceğini fiyatlıyorlar.
Getty ImagesBANKALAR KREDİ FAİZİNİ NEDEN ARTIRAMIYOR?
Seçim öncesi devirde gelen regülasyonlar sebebiyle bankaların eli kredi faizini belirleme konusunda özgür değil. Siyaset faizinin 1,8 katından yüksek kredi faizi veren bankalar menkul değer tutmak zorunda.
Eğer TCMB nitekim KKM’den çıkış konusunda kararlı ise 24 Ağustos’taki Para Siyaseti Şurası (PPK) toplantısında bu üst hududu yükseltmesi gerekir. Bu biçimde kredi faizlerinin artması ve bankaların kar marjının daha sağlıklı düzeylere tutulması mümkün olacağından bankaların mevduat faizlerini yükseltme konusunda eli rahatlar.
Öte yandan iktisatta bir sakinlik yaratma konusunda son derece huzursuz olan idarenin eli rahat olsaydı enflasyon beklentisi %58 iken siyaset faizini iki ayda yalnızca 9 puan mı artırırdı? Bu yılki büyüme öngörüsü potansiyelin üzerinde tutulabilir miydi? Enflasyon raporundaki varsayım ufku boyunca çıktı açığı yaratmadan enflasyonu düşürmek üzere bir sav olabilir miydi? Şayet TCMB’nin eli rahat olsaydı o vakit temel aracı olan siyaset faizini yükseltip yan yollara sapmadan çok daha aktif bir beklenti idaresi yolunu seçmesi gerekmez miydi? Siyaset faizinde eli bu kadar hudutlu olan bir Merkez Bankası kredi faizlerinde üst hududu ne kadar yükseltebilir?
Bu sorulara tatmin edici karşılıklar alınamadığı sürece KKM’de manalı bir düşüşten bahsedebilmek güç.
DOLARİZASYON VE DÖVİZ KURU ÜZERİNDEKİ ETKİLER
KKM’den çıkmaya niyet etmek hoş. Lakin bu niyetin gerçekleşebilmesi için tasarruf sahibini dolarizasyona teşvik eden iki temel sebebin ortadan kalkmış olması yani döviz kuru istikrarı ve TL mevduat faizinin enflasyona karşı muhafaza sağlaması gerekir.
Bu noktaya yakın mıyız? Hayır.
TCMB’nin 2024 sonu enflasyon beklentisi %33 iken (ki tarihi olarak bu varsayımların daima üst taraflı revize edildiğini biliyoruz) mevduat faizleri yüzde 30’lerde seyrettiği için hala negatif bir gerçek mevduat faizi var.
KKM hesaplarından çıkanlara yüksek faiz verilse bile başka mudiler genelinde bu imkan kelam konusu değil. Bu durum bir taraftan harcamayı teşvik ederken öteki yandan dolarizasyon ve kur üzerinde baskının devamı ile enflasyonu da üst itecektir.
BORSA ÜZERİNDEKİ ETKİLER
Orta ve uzun vadede seçim öncesi devirden miras alınan regülasyonları kaldıracak her adım bankacılık sistemini olumlu etkileyecektir. Moody’s’in bankacılık dalı görünümünü durağana yükseltmesi de bu görüşü destekliyor.
Ancak kısa vadedeki belirsizlikler bankacılık paylarında Cuma gününden beri gözlenen olumsuz fiyatlamayı doğurmuş olabilir.
