Prof. Dr. Veysel Ulusoy: Kabinede rantın ipuçları var

• “Geldiğimiz nokta itibariyle makyajlanarak oluşturulan kabinenin borçlanmaktan öbür bir özelliği olmayacaktır. Tekrar ranta, tekrar gelir transferine dayalı bir sistemin ipuçlarını görüyorum.”  
• “Türkiye’nin yaşadığı devalüasyondur. Negatif şoktur. Her şokta olduğu üzere beden reaksiyon vermekte zorlanır. Şoku olağan karşılamak da bir şok formudur. Olağanlaştırmak ekonomik beklentileri yanlış istikametlere iter.” 

ENAG Kurucusu Prof. Dr. Veysel Ulusoy Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı. 

• Seçim öncesi 19 TL’de sabitlenen dolar seçim sonrası rekor kırıyor. Bu ne vakit ve nasıl sona erer?

Konu yalnızca dolar değil natürel. Döviz piyasasındaki bu sabitleme teşebbüsü belli bir gayesi gütmekte ve bu daha çok bizim üzere ülkelerde seçime endeksli bir hal almakta. Bu türlü yapay durumlar sonsuza kadar durmaz, makul bir noktadan sonra patlar ve tahminen de dövizin lira karşısındaki bedelinden çok onun oynaklığı her kısma, tüketiciye ve üreticiye ziyan verir. Doların ve Euronun pahasının nereye kadar bu türlü devam edeceği ülke kümeleri ortasındaki enflasyon oran ve faiz farklılığına bağlıdır. Öteki bir tabirle enflasyondan arındırılmış gerçek faiz getiri iki ülke ortasında istikrara geldiğinde doların da lira karşısında kıymeti belirlenir. Sorduğunuz sorunun cevabı da bu özelliğe bağlıdır. Gün itibariyle bu kapsamda bir doların yaklaşık 30 liraya gelmesi (diğer kaidelerin sabit kalması varsayımı ile) bu istikrarın en uygun göstergesidir.

‘NORMALLEŞTİRME YANLIŞA İTER’

• Kurdaki artışı olağan karşılayan bir kesim var, siz ne dersiniz?

Kurdaki artışı yanlış yorumlayıp, onun oynaklığını göz arkası etmek en büyük yanılgılardan biri olur. Genel olarak bu görüş olması gereken kurun düzeyi olarak algılanıyor lakin o düzeye enflasyon ve faiz oranlarının karşılaştırılması kapsamında ne kadar süratli gelindiği daha kıymetli, bu durumda da daha vahim. Türkiye iktisadının yaşadığı bir devalüasyondur. Öbür bir sözle negatif şoktur ve her şokta olduğu üzere beden reaksiyon vermekte zorlanır. Şoku olağan karşılamak temelinde öbür bir şok halidir çünkü bunu olağanlaştırmak ekonomik beklentileri yanlış istikametlere iter.

‘ENFLASYONU DÜŞÜRME KURNAZLIKTIR’

• TÜİK’e nazaran mayıs ayı enflasyonu sıfır. Bunun perde ardı nedir?

Enflasyon oranını şuurlu düşürme bir kurnazlığın eseridir. Kurnazlık diyorum zira çağdaş ekonomilerde benzeri yaklaşımlarda izlenen yol çok ancak çok farklıdır. 

• Nasıl?

Bir seçim yatırımı olarak Mayıs ayı doğal gaz faturalarının devlet tarafından ödeneceği belirtildikten sonra söylendiği üzere faturalar hane halkına yüklenmemiştir. Hanelere gönderilen doğal gaz faturalarında meblağ gözükmekle birlikte bunun devlet tarafından ödendiği vurgulanmıştır. Hal böyleyken TÜİK hane halkının bu fatura bedeline kaynak teşkil eden doğal gaz ünite kıymetini sıfır lira olarak kayıtlara geçirmiş ve güya yüzde 100 fiyat indirimi olduğu olgusunu enflasyon sepetinde hesaba katmıştır. Böylelikle sepette yükü yüzde 3’e yakın olan doğal gaz fiyat ayarlaması ile epey yüksek çıkması beklenen enflasyon oranı sıfır olarak kayıtlara geçmiştir. Halbuki doğal gaz fiyatı gelen faturalarda hiçbir vakit sıfır gözükmemiş, yalnızca toplam ödemenin devlet tarafından ödendiği belirtilmiştir.

• Mayıs ayında doğal gaz faturası olağan olarak gelse ve bunun üzerinden sıfırlama yapılsa ne olurdu?

Çok kolay bir hesaplamayla bunun yüzde 7’yi aştığını söylemek yanlış olmaz. Şayet TÜİK’in bu sıfırlama operasyonu yerine olağan akışıyla enflasyon bilgileri sunulsaydı tekrar TÜİK ve ENAG bilgilerinin yardımıyla bu oranın gerçek kıymetini bulmak mümkündü. Burada temel olarak iki göstergeye bakarak bu bilgiyi koymalı. Bunlardan birincisi TÜİK’in hesaplayarak sunduğu enflasyon alt bilgilerinden çekirdek enflasyonu sunan C kategorisi verisidir. Bu kategoride güç, besin ve alkolsüz içkiler olmadan hesaplanan enflasyon verisi vardır ve bu ise Mayıs ayı için tekrar TÜİK bilgilerine nazaran yüzde 4.25’dir. İkincisi ise daha değerlidir. Çoklukla TÜİK her ay sonuna yanlışsız bir kaç günü metot kapsamında ölçümlemez ve hesaplamaya almayarak kelamda gelecek periyoda bırakır. Bu sefer işte sürecin bam teli tam da bu birkaç günün enflasyon oranıdır. ENAG olarak bizler günlük olarak fiyat bilgilerini elde ettiğimizden her ayın son gününün gece yarısı 00.00’a kadar olan kısın tüm bilgilerini hesaplamaya dahil ederiz. Hal böyleyken bilhassa 28 Mayıs gece yarısına denk gelen ve çabucak seçim sonuçlarının gerisinde inanılmaz bir artırım furyasının başladığını gözlemdik ENAG olarak. O denli ki, son 3 günün Mayıs ayına ek enflasyon oranı katkısı 2.8 puan civarı olarak hesapladık. İşte bu iki yüzde puanın toplamı da aslında yüzde 7’yi aşan bir enflasyonu önümüze sermektedir.

Özetle, TÜİK bu orana yakın ücret/maaş artışını Temmuz ayı itibariyle fiyatlı ve emekliden çalmış olmaktadır. Bu son periyotta yapılan en büyük kurnazlık olarak da tarihe geçmiştir.

• TÜİK enflasyonu yüzde 39, ENAG’ın yüzde 109. Bu türlü bir fark nasıl ortaya çıkıyor?

Bu farkın nasıl olduğunu temel olarak TÜİK’i yönetenlere sormak yerinde olur. Zira her şey o kadar açık ki, sokaktaki günlük hayat şartları ENAG enflasyon oranı olan yüzde 109’u olduğu üzere bize sunuyor. Temel olarak bu farkın nedeni şu: TÜİK enflasyonu gerçek ölçüyor fakat halka eğri veriyor.

• Enflasyonun düşük gösterilmesiyle kim ne kazanıyor, kim ne kaybediyor?

Bunun karşılığını bedelli üstatımız Mahfi Eğilmez çok aktif bir formda verdi. Sayın Eğilmez “ekonomi siyasetini rasyonel yere döndürmenin birinci adımı enflasyonu gerçeklere nazaran hesaplamak ve açıklamaktır. Gerçeği görmek gerçek teşhis koymayı, hakikat teşhis koymak hakikat tedaviyi getirir. Gerçek enflasyonu görmeden gerçek iktisat siyaseti uygulanamaz” diyerek noktayı koymuş.

Gelelim sorunuzun yanıtına… Enflasyonun düşük gösterilmesiyle etiketini gerçekleşen enflasyona nazaran ayarlayıp çalıştırdığı iş gücünün maaşını sunulana nazaran veren tüm işletmeler çıkarlı çıkmaktadır. Ayrıyeten finansal hizmet veren tüm kurum ve kuruluşlar da bu kapsamda çıkarlı. Gelelim devlete… kendi sunduğu düşük enflasyon ile artırdığı fiyatlara karşın kendi hizmet ve vergi gelirlerini gerçek enflasyon oranında açıklamasıyla yararlı çıkıyor. Ayrıyeten etiketlere yansıyan gerçek enflasyonun belli bir oranı olan KDV gelirlerinden de çok gelir ediyor. Buraya kadar olan hesaplama doğal olarak muhasebe formülüyle hesaplanan gelir ve masraf hesabı… Temelinde enflasyonun yanlışsız hesaplanıp eğri sunulmasıyla tüm iktisat aktörleri, devlet dahil kaybediyor. 

• Nasıl kaybediyor?

Muhasebe yararını olumlu bir sonuç olarak algılayan devleti yönetenler, başka tarafta halkın yoksullaşmasıyla yaratılan ekonomik sakinlik ve çıkmazı hesaba katmayarak tüm bu aksilikleri ortaya çıkarıyor. Bunlar cahillik, kurnazlık ve iktisat bilimini anlamamanın bir sonucu.

‘HALK YOKSULLAŞIYOR’

• Resmi dataların düşük olduğu bir iktisat siyasetinde krizden çıkış için gerçek adımlar atılabilir mi?

Atılamaz. İktisatta hem dataların yanlış sunumu hem de yanlış modelleme sonucu uygulanan kelamda siyasetlerin tüm aksilikleri halkın yoksullaşmasıyla sonuçlanır. Ülkemizde yaşanan tam da bu. Örneğin faizin piyasa tarafından belirlenmesine nedensellik oluşturan faktörlerden ulusal gelir, potansiyel üretim gücü enflasyon oranı ve halkın beklentileri ile oluşan gelecekteki enflasyon oranı datalarının yanlış olduğu gerçeği ile faiz de yanlış olarak belirlenecektir. Bu ise iktisatta çabucak her kararın temelinde olan faiz oranının yanlış belirlenmesine neden olacaktır. Sürecin daha vahim tarafı da faiz oranının dini hisleri oya devşirme hedefiyle belirlenmesi yani siyasallaştırılmasıdır. Tüm bunlar iktisadın krizden çıkış prosedürünü ve yollarını tıkıyor… Yazık!

• Üretici ve tüketici için tavsiyeleriniz nedir, halk ne yapmalı?

Tavsiyelerim… Sahiden güç bir soru. Şayet halkın gelirlerinin muhakkak bir oranını tasarrufa yönlendirecek kuvveti olsaydı makul teklifler vermekte zorlanmazdım ancak meskenine et, zerzevat ve meyvelere alamayan, yoksullaşan bir toplumda söyleyeceğim hayatta kalmaları için tüketim ile gelir ortasındaki dengeyi uygun kurmaları ve borçlanmamaları. 

• Peki yöneticilere tavsiyeniz olur mu?

Biz yönetenlere küçük bir tavsiyem var tabii… Yolsuzluğu önlesinler, ülkenin geleceğini ipotek altına alan borçlanmalardan sakınmaları diyeceğim lakin bu hükümet bunları yapmak için gelmiş ve girmiş hayatımıza.

‘ÇARKLAR DURMA NOKTASINDA’ UYARISI

• Türkiye iktisadının bu duruma gelmesinin dönüm noktası ne oldu, ipin ucu ne vakit kaçtı?

İpin ucu kaçalı en az beş yıl oldu. Geldiğimiz durum itibariyle para bulup tekrar borçlanma yeteneğimiz geliştirmektir. Bu görüş benim değil, bizi yönetenlerindir, yanlış anlaşılmasın. Türkiye iktisadı borçlarını ödemeyecek durumdadır ve her an küçük bir finansal atak ile çarkların durması mümkünlüğünün gitgide arttığıdır. Esasen yeni iktisat yönetiminin  oluşturulmasının nedeni bunu tedbire hedeflidir.

• ‘Çarkların durması’ derken neden kelama diyoruz ve bu tehlikeye ne kadar yakın ve hazırlıklıyız?

Burada kelam ettiğimiz finansal atak, boyutu ne olursa olsun, dışarıdan yahut içeriden gelen finansal getiri dürtüsü ile yapılan ataklardır. Bunlar temel olarak ani döviz çıkışı ve hükümet bono satışı halinde olabilir. Ayrıyeten bankalar da bu çeşit süreçleri apansız yapabilirler fakat siyasi istikametten baskılanmış bir banka sisteminde bu çoklukla zordur. Çarkların durmasından kasıt finansal darboğazın yarattığı şokun büyümede yaratacağı kalıcı hasar daha muhtemeldir. Bu hasarın tamiri ise bazen bir nesil alabilmektedir. Bunun mümkünlüğü artıyor yurdumuzda. 

‘UMUT YOK RANT VAR’

• Yeni kabineye baktığınızda iktisat için umut görüyor musunuz?

Geldiğimiz nokta itibariyle makyajlanarak oluşturulan kabinenin borçlanmaktan öteki bir özelliği olmayacaktır. Yeniden ranta, yeniden gelir transferine dayalı bir sistemin ip uçlarını görüyorum.

• ‘Başarının ölçütü para bulabilme yeteneği’ biçiminde eleştiriniz var. Hükümette yer alan yeni isimler para bulmaya mı çalışacak, dışarıdan alınan paranın tesirini ne olacak?

Kesinlikle para bulma yeteneğine bağlı bir sistem bu. Swap hariç eksi 70 milyar doları aşana bir rezerv yapısı, üç haneli bir enflasyon, inanılmaz bir bütçe açığı ve gitgide yoksullaşan halkın varlığı bunu gerektiriyor maalesef. Bu aksiliklerin nedeni çok faktörlüdür. En büyüğü ise bir avuç insanı sisteme sokarak bizi yönetenlerin zenginleşmesidir. Ne diyeyim, siz anlayın gerisini…

• Ekonominin düzelmesi için atılması gereken adımlar neler? Ne kadar mühlete gereksinim var?

Ben bunun tahlilini yaklaşık 15 başlıkta “Ekonominin Pusulası” kitabımda verdim. Oluşturulması gereken üretimde piyasa kuvvetinden teknoljik gelişmeye, imalat sanayi yapılanmasından işgücü piyasasının coğrafik dağılımına ve komşularla ticaretin yararlarından üretimdeki ağırlaşmaya kadar tüm bahisleri açıkladım her şeyi. Tüm bunların ötesinde en değerli faktör olan yolsuzluğun önlenmesinde istekli olunması gerektiğini vurgulamak gerekmektedir. Yaklaşık yüzde 5 büyümeye sahip ekonomimizde potasiyelimiz bize tüm bunların birebir anda yapılarak her 14-15 yılda gerçek geliri iki katına çıkarmayı öngörmektedir. Gerisi öyküdür. Tüm bunların ışığında örneğin 10 yıl evvel revizyonlarla yakaladığımız 12 bin dolarlık kişi başı gelire tekrar erişmek yani düze çıkmak için bir yaklaşık 15 yıla gereksinim vardır. 

• Hükümet seçim öncesinde savunma endüstrini propaganda olarak çokça kullandı. İktisat ve savunma siyasetlerini karşılaştırdığınızda nasıl bir tablo ortaya çıkıyor, iktisadı alarm veren bir ülkenin savunması ne kadar âlâ olabilir?

Savunma endüstrinin büyümeye tesiri bir çok akademisyen tarafından araştırılmış ve hala da devam etmektedir bu araştırmalar. Bu cins askeri harcamalar ekonomik büyümeyi olumlu etkilerken bunun muhakkak koşullara bağlı olduğu görülür. Bunların başında aslında makro ekonomik istikrarları yerli yerinde olan ülkelerde yapılan ek savunma harcamaların küçük de olsa büyümeye katkı sunduğu görülmektedir. Öte yandan, yolsuzluğun ve fakirliğin kol gezdiği ve tüm makro dengelerin bozulduğu ekonomilerde savunma harcamalarının tüketim ve özel dal aktif yatırımlarına ikame olduğu görülmüştür. Başka bir tabirle, her bir liralık savunma harcamasının faal tüketim ve yatırım harcamalarında bir o kadar kısmak olduğu manasına gelmektedir. Özetle esasen gösteriye dönüşen bu cins harcamaların ülkemizde toplumsal refahı erittiği açıktır.

‘YÜKSEK ENFLASYON TÜKETİME İTİYOR’

• Büyüme yüzde 4 gerçekleşirken, tüketim de yüzde 16 büyüdü. Bunun manası nedir?

Bunun manası çok kolay olarak yüksek enflasyonda korunmayı günümüzdeki tüketimi artırarak gerçekleştirmeye çalışan rasyonel bir hane halkı davranışıdır. Öbür bir sözle, yarın fiyatların daha fazla olacağı fikri ile muhtaçlık olunandan fazla eser alma yahut tüketimi ertelememedir… Bu ise sıhhatsiz büyüme ki bundan da kuşkularım var ile tüketimdeki büyümeyi yan yana koymaktadır.

PROF. DR. VEYSEL ULUSOY KİMDİR?

1964’te Yozgat’ta doğdu. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri Bölümü’nü bitirdikten sonra MEB yurtdışı bursu ile lisan eğitimini ODTÜ’de yapıp ABD’ye gitti. Ulusoy 1997’de Galatasaray Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladı. 2006’da profesör oldu. 2010- 2011 ortası İstanbul Aydın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi dekanlığını yürüten Ulusoy, 2011’den beri Yeditepe Üniversitesi’nde vazife yapıyor.