Afganistan’ın zımnî kız okulları

Afgan bayanlar ve kız çocukları, Taliban hükümetine karşı eğitimlerine gizlice devam ederek uğraşlarını sürdürüyor. Bayanlar tarafından kurulan ve tekrar çalışanlarının büyük kısmını bayanların oluşturduğu bâtın okullar gün yüzüne çıkmaya başladı. Bu okullar gereğince cüreti olan bayanlara ya uzaktan ya da yüz yüze eğitim imkanı sunuyor. BBC Afgan Servisi’nden Sana Safi, bizleri bâtın okulların içine sokarak, risklere karşın eğitimlerinden yoksun bırakılmayı reddeden bayanların kalplerine ve zihinlerine götürüyor.

“Çaktırmadan eğitim aşırıyormuşum üzere. Oysa hayatımı geri alıyorum.”

Afganistan’daki genç bir kızın akıllardan çıkmayan kelamları, Londra’daki dairemde otururken kucağımdaki bilgisayarın hoparlörlerinden yankılanıyor.

“Sınıfın gerisine yanlışsız geçer misin? Böylelikle tüm sınıfı görebileyim…” diye sorarken, genç bayan oburlarının gerisine geçiyor.

En az 30 genç bayandan oluşan dolu bir sınıf gösteriyor. Sıralarda oturuyorlar, hepsi siyah giyinmiş, yalnızca beyaz yahut desenli başörtüleri var. Öğretmenleri de büsbütün siyah giyinmiş, beyaz tahtanın yanında duruyor. Çizdiği şemalardan varsayımım ettiğim, dersleri biyoloji.

Sınıfın hafif uğultusu dijital dünyayı da dolduruyor. O sırada gözlerimin önünde bâtın bir gerçek beliriveriyor. Yalnızca bu bâtın derse değil, Afganistan’daki bu bilinmeyen yeri; bayan ve kız çocuklarının ortaöğretim ve üniversite eğitimini yasaklayan Taliban yöneticilerine karşı bir meydan okumayı da görüyorum.

Kalbim sıkışıyor

Afganistan’ın saklı okullarının kapalı dünyasına olan seyahatim kalbimi sıkıştırıyor.

Bir bilgisayar ekranından eğitimcilerin ve öğrencilerin hayatlarına bağlanırken, ülkenin güneyinde yer alan Kandahar’daki kendi geçmişim aklıma geliyor.

Afganistan’da doğmuş biri olarak, genç bir kızken ben de gizlice okula gitmek zorunda kaldım.

Öğretmenle konuşurken, kendimi kısa bir müddetliğine karanlık ve güçlü anılarla sarmalanmış buluyorum. Nihayet, soru sormayı başarabildim; ne kadar müddettir okulda çalışıyordu?

“Altı aydır öğretmen olarak buradayım” diyor.

Ama korkmadığını söyleyemeyiz, asla.

“Erkek kardeşim sık sık ‘lütfen okulu bırak’ diyor. Bu okulun varlığından kimse haberdar değil. Lakin bir gün Taliban’ın gelmesinden telaş ediyor. Beni burada kalmaya ve kız kardeşlerime ders vermeye ikna eden ebeveynlerim. Zira onların acısını paylaşıyorum. Üniversitem de kapatıldı. Bu yüzden ders verip buradaki kızlara yardım etmek istiyorum.”

Sınıfı eski ahşap pencereler ve duvardaki fotoğraflar kaplıyor. Hayat dolu üzere görünüyor. 1990’ların ortalarından kalma kendi anılarımla kıyaslandığında keskin bir tezat var.

O vakitlerde, Taliban yabanî bir iç savaşın yıkımından çıkarak iktidara geldiğinde, tüm bayan ve kız çocukların eğitimlerini bir anda elinden aldı.

Okul kapılarında geri çevrilmek

Yaşadığım mühlet boyunca, Taliban idaresi altında okula gitmeye çalıştığım birinci günü asla unutmayacağım.

Yedi yaşındaydım. Kapıda bir bayanla karşılaşmıştım. Kız çocukları ve bayanların okula giremeyeceğini söylemişti.

Siyah bir önlük giymiştim. Annemin sarı nakışlarla işlediği kemer de üzerimdeydi. Yasak onun için de geçerliydi. Üniformam için o kadar heyecanlıydım ki, bayanın bana içeri alınmadığımı söylediğinde büyük bir hayal kırıklığı yaşamıştım.

Ancak anne-babam yasağı umursamadılar ve bâtın bir okul aramaya başladılar.

Evlerini birkaç sınıflık bir okula dönüştürmüş bir karı-koca buldular.

Her sabah annem beni zerzevat pazarına götürürdü, sonra geriden kaybolur ve kerpiçten yapılmış saklı okula girerdik.

Bulabildikleri kitaplardan okuma yazmayı öğrendik. Fakat çiftin gayretleri ne yazık ki kısa ömürlüydü.

11 Eylül ataklarından beş sene sonra, ABD ve müttefik güçlerin Taliban’ı devirmesiyle, ben ve milyonlarca genç, eğitim hakkımızı geri aldık.

Ancak Ağustos 2021’de Taliban iktidarı tekrar ele geçirdiğinde, bayanların ve kızların eğitime erişimleri bir defa daha yok edildi.

Kız çocukları bu defa ilkokula gidebiliyor. Lakin ortaokul, lise ve üniversite eğitimi büsbütün yasak.

Bu durum, genç bayanların potansiyellerinin önünü tıkarken, hayallerini ise sürüncemede bırakan acımasız bir mukadderatı de beraberinde getiriyor.

Afganistan’ın kapalı okul ağlarının tam ortasında, gölgede çalışmaya zorlanan korkusuz eğitimciler var.

Pashtana Durrani, son yasağın yürürlüğe girmesinden beri birçok yeni yeraltı okulu kurmada öncülük edenler ortasında.

“Learn Afghanistan” (“Afganistan Öğrensin”) isimli çatı örgütü, 12 yaşın üstünde 230 öğrenciyi barındırıyor.

‘Kaderimin üzerindeki güç’

Pashtana, tüm bu sürece dahil olan herkes için riskin büyük olduğunu söylüyor. Lakin ona nazaran harekete geçmemek bir seçenek bile değil.

“Şayet şu anki eğitimimi almamış olsaydım, yüksek ihtimalle evlendirilirdim. Kız kardeşim de evlendirilirdi. Erkek kardeşim de bir yerlerde çocuk personel olarak çalıştırılmış olurdu. Aldığım eğitim nedeniyle ailemin reisi olabildim. Bunun sayesinde bahtım üzerinde güce sahip oldum.”

Pashtana’nın gayretlerini bilgisayar ekranımdan izlerken, öğrencileri benimle kusursuz bir İngilizce konuşuyor. Bana biyolojiden kimyaya, fizikten ideolojiye, grafik dizayndan pratik hususlara kadar her şeyi öğrendiklerini söylüyorlar.

Birkaç genç bayan, diplomat, tabip ve mühendis olma dileklerinden bahsediyor.

İçinde bulundukları durumun zorluklarını hatırlatıyorlar. Bir gün fark edilmeleri ve okullarının kapatılması korkusu üzerlerine çöküyor.

Bu sohbet boyunca karışık hislerle baş başa kaldım: Umut, hüsran, hayranlık ve hüzün.

Afganistan’da kızların eğitimi için uğraş şimdi bitmiş değil, lakin bu insanların kararlılığı bir güç kaynağı yaratıyor.

Tıpkı bir öğrencinin şu dediği üzere:

“Direnmeye devam edeceğiz. Tahminen bir gün tünelin sonunda ışık olacak.”