Resmi Gazete’de yayımlanan karara nazaran Anayasa Mahkemesi (AYM), 2 yıl ve daha az mahpus cezası ya da isimli para cezası öngörülen hatalarda uygulanan ‘Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)’ düzenlemesini iptal etti.
HAGB, Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin yaptığı müracaat üzerine yine gündeme geldi.
Başvuruda HAGB düzenlemesinin “mağdurlara kâfi tazmin sağlamadığı, faillerin cezadan muaf tutulmasına yol açtığı ve devletin şahısların maddi ve manevi varlığını müdafaa ve geliştirme halindeki yükümlülüğünü yerine getiremediği” belirtildi. Bu durumun Anayasa’nın 17. unsuruna muhalif olduğu ileri sürüldü ve iptali istendi.
AYM, HAGB düzenlemesinin iptaline hükmetti. İptal kararı 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.
Ceza hukukçusu Süleyman Demirel ile kararın münasebetlerini ve mağdur ile sanık açısından kıymetini konuştuk.
HAGB NEDİR?
2005’te Türk Ceza ve Ceza Yordam Hukuku’nda yapılan değişiklikle yürürlüğe giren HAGB düzenlemesi, 2 yıl yahut daha az mahpus cezası ya da isimli para cezası öngörülen cürümlerde, yargılama sonucunda verilecek mahkûmiyet kararının açıklanmasının belli şartlara bağlı olarak 5 yıllığına ertelenmesi ve bu şartların gerçekleşmesinin akabinde, davanın düşürülmesi manasına geliyor.
Geri bırakma mühleti boyunca kişi, makul koşulları yerine getirmek zorunda. Bunların en kıymetlisi, HAGB kararının katileşmesinden itibaren 5 yıl boyunca yine kasıtlı bir cürüm işlememesi.
Bu müddet boyunca kaideleri yerine getirirse, sanık hakkında açılmış kamu davasının düşürülmesine karar veriliyor ve sanık ceza almamış oluyor.
HAGB kararını kabul eden sanığın temyiz hakkı yok ve istinaf mahkemesine başvuramıyor.
Şartları ihlal ederse de, mahkeme açıklanması geri bırakılan kararı açıklıyor, yani verilen cezanın uygulanmasına karar verebiliyor. Verilen bu karar da istinaf yasa yolu incelemesine tabi olur.
İngiltere, ABD ve Fransa üzere birçok ülkede benzeri uygulamaları olan HAGB, teoride ceza adalet sisteminde bir rehabilitasyon ve ikinci baht fırsatı sunma gayesini taşıyor.
Ancak HAGB’nin uygulamasına dair uzun müddettir şikayetler lisana getirildi, iptal müracaatları yapıldı.
NEDEN İPTAL EDİLDİ?
Anayasa Mahkemesi kararında, makus muamele argümanları kapsamındaki davalarda HAGB’nin uygulanması halinde sanığın infaz edilebilir bir ceza almadığı, mağdur açısından da kâfi ve tesirli bir tazmin sağlanmadığı söz ediliyor.
HAGB için sanığın öncelikle bu kararı kabul etmesi gerekiyor. Bir manada, daha ceza bile almadan temyiz hakkından vazgeçmek zorunda kalıyor. AYM ayrıyeten, daha karar bile verilmeden sanıkların mahkumiyet ile tehdit edilerek, savunmasız duruma soktuğunu söylüyor.
Öte yandan. bu süreçte hiçbir mağdurun isteği da aranmıyor.
FAİLİN KAMU VAZİFELİSİ OLDUĞU DURUMLAR
AYM kararı, bir ceza davasında failin kamu vazifelisi olduğu ve olmadığı durumları farklı kıymetlendiriyor.
HAGB düzenlemesinde failin kamu vazifelisi olmadığı durumlarda devletin daha esnek davranma imkanı bulunduğuna dikkat çekiliyor.
Ancak kamu vazifelilerinin azap yahut makus muameleyle suçlandığı durumlarda fiili olarak cezasız bırakılmasının “hoş görülemeyeceğini” belirten AYM, bu tip durumlarda HAGB’nin uygulanmayacağına dair yasal düzenlemenin bulunmamasının sorun teşkil ettiğini belirtiyor.
Faillere fiilleriyle orantılı cezalar verilemediğini ve mağdurlar açısından uygun tazminin sağlanamadığını belirten AYM, HAGB düzenlemesinin mevcut haliyle kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarını önlemekte yetersiz kaldığını belirtiyor.
Buna nazaran başta söz özgürlüğü ve toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı olmak üzere temel hak ve özgürlükler üzerinde caydırıcı tesir doğuyor.
SANIK İLE MAĞDUR AÇISINDAN NASIL KIYMETLENDİRİLEBİLİR?
Ceza hukukçusu Süleyman Demirel’e nazaran AYM’nin kararı, mağdur açısından değerlendirildiğinde faili kamu vazifelisi, mağduru vatandaş olan, bilhassa “işkence, eziyet ve makus muamele” üzere hatalar bakımından isabetli.
Demirel, “Özellikle bu kabahatler tarafından Avrup İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından birçok ihlal kararının muhatabıyız, bu hususta karnemiz hiç âlâ değil. Bu nedenle kişi güvenliği, yaşama hakkı, söz özgürlüğü üzere temel hakların kullanılmasının önünü açılması istikametinden ilkesel olarak değerli bir karar” tabirlerini kullanıyor.
Demirel, sanığın sıradan vatandaş olduğu durumlarda ise, mağdurun isteğiyle HAGB kararı verilmesinin sorunu kısmen çözebileceğini düşünüyor.
Kararı sanık açısından pahalandıran Demirel’e nazaran en kıymetli sıkıntılardan bir tanesi, yargılama sırasında ceza tehdidi altında bulunan sanığın, mümkün cezadan süreksiz de olsa kurtulmak maksadıyla özgür iradesi olmadan HAGB kararını kabul etmesi.
Demirel “Kaldı ki, uygulamada, iş yoğunluğu mazeretiyle çoklukla Kararın Açıklanmasının Geri Bırakılmasının ne olduğu ve sonuçlarının da detayları ile anlatılmadığı da bilinen bir gerçektir” diyor.
Kararın, mağdurlar için, uğradıkları cürmün karşılığında failin ceza almasını görmeleri açısından tatmin edici olacağını söyleyen Demirel, başka taraftan ceza hukukunun temel emellerinden biri olan faili topluma yine kazandırmak maksadına dikkat çekiyor;
“Bu istikamette daha evvelden kasıtlı bir cürüm işlememiş ve suça da eğilimi olmadığı mahkeme tarafından objektif olarak belirlenmiş olan faile, maddede öngörülen 5 yıllık mühlet içinde kendini kasıtlı bir cürümden uzak tutma konusunda fırsat verilmesi uygun” diyen Demirel devam ediyor:
“Cezanın 2 yıl ve altında kaldığı hatalar istikametinden HAGB kurumunun varlığı, birinci defa cürüm işlemiş ve bir daha kabahat işlemeyeceğine dair mahkemede kanaat oluşmuş failler açısından, topluma yine kazandırma tarafından olumlu bir uygulama. Bütün bunlarla birlikte asıl sorun, HAGB’nin mevzuata konuluş emeline uygun kullanılmaması.”
SÜREÇ NASIL İŞLEYECEK?
Anayasa Mahkemesi’nin kararı 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.
Bu süreçte HAGB kararı verilmesine hukuken mani olmadığını söyleyen Demirel, bu bir yıl içinde mahkemelerin yeni düzenleme sonrasında ortaya çıkabilecek karışıklıkları göz önünde bulunduracağını ve bu kararı vermekten çekineceğini söylüyor.
Yani uygulamada, karar basamağına gelmiş belgelerde, HAGB kararı verilebilecek hallerde, Anayasa Mahkemesi kararı münasebet gösterilerek ‘yeni bir düzenleme yapılana kadar’ duruşmaların ertelenmesi beklenen.
Demirel, bu erteleme mühletini en aza indirmek için yasa koyucunun bir an evvel AYM kararına uygun formda yeni düzenleme yapması gerektiğini söylüyor.
