Resmi Gazete’de yayımlanan karara nazaran Anayasa Mahkemesi (AYM), 2 yıl ve daha az mahpus cezası ya da isimli para cezası öngörülen cürümlerde uygulanan ‘Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)’ düzenlemesini iptal etti.
HAGB, Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin yaptığı müracaat üzerine yine gündeme geldi.
Başvuruda HAGB düzenlemesinin “mağdurlara kâfi tazmin sağlamadığı, faillerin cezadan muaf tutulmasına yol açtığı ve devletin bireylerin maddi ve manevi varlığını muhafaza ve geliştirme formundaki yükümlülüğünü yerine getiremediği” belirtildi. Bu durumun Anayasa’nın 17. hususuna karşıt olduğu ileri sürüldü ve iptali istendi.
AYM, HAGB düzenlemesinin iptaline hükmetti. İptal kararı 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.
Ceza hukukçusu Süleyman Demirel ile kararın münasebetlerini ve mağdur ile sanık açısından ehemmiyetini konuştuk.
HAGB NEDİR?
2005’te Türk Ceza ve Ceza Adap Hukuku’nda yapılan değişiklikle yürürlüğe giren HAGB düzenlemesi, 2 yıl yahut daha az mahpus cezası ya da isimli para cezası öngörülen kabahatlerde, yargılama sonucunda verilecek mahkûmiyet kararının açıklanmasının muhakkak şartlara bağlı olarak 5 yıllığına ertelenmesi ve bu şartların gerçekleşmesinin akabinde, davanın düşürülmesi manasına geliyor.
Geri bırakma mühleti boyunca kişi, makul kuralları yerine getirmek zorunda. Bunların en değerlisi, HAGB kararının katileşmesinden itibaren 5 yıl boyunca tekrar kasıtlı bir kabahat işlememesi.
Bu müddet boyunca kuralları yerine getirirse, sanık hakkında açılmış kamu davasının düşürülmesine karar veriliyor ve sanık ceza almamış oluyor.
HAGB kararını kabul eden sanığın temyiz hakkı yok ve istinaf mahkemesine başvuramıyor.
Şartları ihlal ederse de, mahkeme açıklanması geri bırakılan kararı açıklıyor, yani verilen cezanın uygulanmasına karar verebiliyor. Verilen bu karar da istinaf yasa yolu incelemesine tabi olur.
İngiltere, ABD ve Fransa üzere birçok ülkede misal uygulamaları olan HAGB, teoride ceza adalet sisteminde bir rehabilitasyon ve ikinci talih fırsatı sunma maksadını taşıyor.
Ancak HAGB’nin uygulamasına dair uzun müddettir şikayetler lisana getirildi, iptal müracaatları yapıldı.
NEDEN İPTAL EDİLDİ?
Anayasa Mahkemesi kararında, makus muamele savları kapsamındaki davalarda HAGB’nin uygulanması halinde sanığın infaz edilebilir bir ceza almadığı, mağdur açısından da kâfi ve tesirli bir tazmin sağlanmadığı tabir ediliyor.
HAGB için sanığın öncelikle bu kararı kabul etmesi gerekiyor. Bir manada, daha ceza bile almadan temyiz hakkından vazgeçmek zorunda kalıyor. AYM ayrıyeten, daha karar bile verilmeden sanıkların mahkumiyet ile tehdit edilerek, savunmasız duruma soktuğunu söylüyor.
Öte yandan. bu süreçte hiçbir mağdurun isteği da aranmıyor.
FAİLİN KAMU VAZİFELİSİ OLDUĞU DURUMLAR
AYM kararı, bir ceza davasında failin kamu vazifelisi olduğu ve olmadığı durumları başka kıymetlendiriyor.
HAGB düzenlemesinde failin kamu vazifelisi olmadığı durumlarda devletin daha esnek davranma imkanı bulunduğuna dikkat çekiliyor.
Ancak kamu vazifelilerinin azap yahut makûs muameleyle suçlandığı durumlarda fiili olarak cezasız bırakılmasının “hoş görülemeyeceğini” belirten AYM, bu tip durumlarda HAGB’nin uygulanmayacağına dair yasal düzenlemenin bulunmamasının sorun teşkil ettiğini belirtiyor.
Faillere fiilleriyle orantılı cezalar verilemediğini ve mağdurlar açısından uygun tazminin sağlanamadığını belirten AYM, HAGB düzenlemesinin mevcut haliyle kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarını önlemekte yetersiz kaldığını belirtiyor.
Buna nazaran başta söz özgürlüğü ve toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı olmak üzere temel hak ve özgürlükler üzerinde caydırıcı tesir doğuyor.
SANIK İLE MAĞDUR AÇISINDAN NASIL KIYMETLENDİRİLEBİLİR?
Ceza hukukçusu Süleyman Demirel’e nazaran AYM’nin kararı, mağdur açısından değerlendirildiğinde faili kamu vazifelisi, mağduru vatandaş olan, bilhassa “işkence, eziyet ve berbat muamele” üzere cürümler bakımından isabetli.
Demirel, “Özellikle bu cürümler tarafından Avrup İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından birçok ihlal kararının muhatabıyız, bu hususta karnemiz hiç yeterli değil. Bu nedenle kişi güvenliği, yaşama hakkı, tabir özgürlüğü üzere temel hakların kullanılmasının önünü açılması istikametinden ilkesel olarak değerli bir karar” tabirlerini kullanıyor.
Demirel, sanığın sıradan vatandaş olduğu durumlarda ise, mağdurun isteğiyle HAGB kararı verilmesinin sorunu kısmen çözebileceğini düşünüyor.
Kararı sanık açısından pahalandıran Demirel’e nazaran en kıymetli problemlerden bir tanesi, yargılama sırasında ceza tehdidi altında bulunan sanığın, muhtemel cezadan süreksiz de olsa kurtulmak gayesiyle özgür iradesi olmadan HAGB kararını kabul etmesi.
Demirel “Kaldı ki, uygulamada, iş yoğunluğu mazeretiyle ekseriyetle Kararın Açıklanmasının Geri Bırakılmasının ne olduğu ve sonuçlarının da detayları ile anlatılmadığı da bilinen bir gerçektir” diyor.
Kararın, mağdurlar için, uğradıkları kabahatin karşılığında failin ceza almasını görmeleri açısından tatmin edici olacağını söyleyen Demirel, öbür taraftan ceza hukukunun temel emellerinden biri olan faili topluma tekrar kazandırmak gayesine dikkat çekiyor;
“Bu tarafta daha evvelden kasıtlı bir hata işlememiş ve suça da eğilimi olmadığı mahkeme tarafından objektif olarak belirlenmiş olan faile, maddede öngörülen 5 yıllık müddet içinde kendini kasıtlı bir hatadan uzak tutma konusunda fırsat verilmesi uygun” diyen Demirel devam ediyor:
“Cezanın 2 yıl ve altında kaldığı kabahatler istikametinden HAGB kurumunun varlığı, birinci kere kabahat işlemiş ve bir daha kabahat işlemeyeceğine dair mahkemede kanaat oluşmuş failler açısından, topluma yine kazandırma istikametinden olumlu bir uygulama. Bütün bunlarla birlikte asıl sorun, HAGB’nin mevzuata konuluş gayesine uygun kullanılmaması.”
SÜREÇ NASIL İŞLEYECEK?
Anayasa Mahkemesi’nin kararı 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.
Bu süreçte HAGB kararı verilmesine hukuken mani olmadığını söyleyen Demirel, bu bir yıl içinde mahkemelerin yeni düzenleme sonrasında ortaya çıkabilecek karışıklıkları göz önünde bulunduracağını ve bu kararı vermekten çekineceğini söylüyor.
Yani uygulamada, karar kademesine gelmiş evraklarda, HAGB kararı verilebilecek hallerde, Anayasa Mahkemesi kararı münasebet gösterilerek ‘yeni bir düzenleme yapılana kadar’ duruşmaların ertelenmesi beklenen.
Demirel, bu erteleme müddetini en aza indirmek için yasa koyucunun bir an evvel AYM kararına uygun halde yeni düzenleme yapması gerektiğini söylüyor.