Imperial College London‘da kolorektal cerrahi uzmanı James Kinross, bağırsak mikrobiyomunu “mikrobiyotik ömür formlarından ve bedenin içinde kendilerini sürdürmek için gereksinim duydukları her şeyden oluşan karmaşık bir ağ” diye tanımlıyor.
Bağırsak mikrobiyomu, bağışıklık sistemini düzenleyerek ve sindirime yardımcı olarak sıhhatimizi muhafazada değerli bir rol oynuyor. Lakin uzmanlar antibiyotiklerin bağırsak mikrobiyomlarımıza yönelik en büyük tehditlerden biri olduğu görüşünde.
Bakteriyel enfeksiyonları tedavi etmek ve önlemek için yaygın olarak kullanılan antibiyotikler, çağdaş tıbbın temel taşları ortasında. Lakin bedenimizdeki enfeksiyona neden olan bakterileri gaye alma sürecinde bu ilaçlar kazara öteki kıymetli bakterileri de yok edebiliyor.
2000-2015 yılları ortasında global antibiyotik kullanımının yüzde 65 oranında arttığı düşünülüyor.
Bilim insanları, antibiyotiklere giderek artan bağımlılığımızın sıhhat üzerindeki tesirleri konusunda endişeleniyor.
Bu telaş iki taraflı: Hem bağırsak mikrobiyomumuza verilen hasar, hem de antibiyotiğe karşı artan bakteri direncinden korkuluyor.
Getty Images Antibiyotik, çağdaş tıbbın temel taşı haline geldi, lakin çok kullanım konusunda artan telaşlar var ABD’nin St Louis kentindeki Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi‘nde laboratuvar ve genomik tıp profesörü olan Gautam Dantas, “Antibiyotikler bağırsak mikrobiyomumuzu oluşturan karmaşık ekosistemi bozuyor ve bunu yaparak hayatta kalan bakterilerin dirençli genlerini patojenlere aktarma riskini artırıyor” diyor.
Bağırsağın sıhhati için bakteri popülasyonunun çeşitli olması son derece değerli. Lakin antibiyotikler, direkt enfeksiyona neden olan patojenik bakterileri öldürecek kadar seçici olamadığı için bakterilerin tümünü hedefliyor.
Dantas, “(İlaçların) kasıtsız tesirleri de var. Yabani ot enfeksiyonundan kurtulmaya çalıştığınız bir ormanı düşünün. Antibiyotik kullanarak güzel ve berbat otların tümünü öldürecek halde ormanın tamamını imha ediyorsunuz” diye konuşuyor.
Bilim insanları, enfeksiyon geçiren ve akabinde antibiyotik tedavisi gören şahısların mikrobiyomlarını geriye dönük olarak incelediklerinde, mikrobiyom çeşitliliğinin birkaç ay içinde büyük ölçüde düzeldiğini tespit ediyor.
Ancak Dantas, kimi bireylerde yeterli bakterilerin hiçbir vakit geri dönmediğini söylüyor.
Dantas’ın araştırma takımı, laboratuvarlarına bağlı çocuk hastanesinde tedavi gören çocuklardan toplanan dışkı örneklerini inceliyor. Bu örnekler rutin olarak rastgele bir enfeksiyon ve antibiyotik tedavisinde evvel alındığı için daha sonra antibiyotik tedavisi gören çocuklardaki değişiklikleri izlemeleri mümkün.
Bu örnekleri iki küme bebek ortasında antibiyotik sonrası bağırsak mikrobiyomunda meydana gelen değişiklikleri karşılaştırmak için kullanan Dantas, “Yetikşinlerde antibiyotik tedavisinden sonra gördüklerimizi bebeklerde daha şiddetli bir halde görüyoruz. Mikrobiyom çeşitliliği azalıyor ve ilaca dirençli genlerde büyük artış yaşanıyor” diyor.
Antibiyotiğin tesirleri bireyden bireye farklılık gösterse ve yaşımıza bağlı olsa da, bilim insanları tek bir dozun bile kalıcı tesirlere yol açabileceğini söylüyor.
Imperial College’den James Kinross, “Bazı beşerler antibiyotiklerden kaynaklanan hasara karşı çok hassas. Antibiyotik aldıklarında bu bireylerin mikrobiyom ekolojisi değerli ölçüde değişecek ve asla evvelki haline geri dönmeyecek” diyor ve devam ediyor:
“Bağırsaklarımızdaki çeşitliliği kaybediyoruz ve yüz binlerce yıldır hayatımızı sağlayan kıymetli mikroplar eşi gibisi görülmemiş bir süratte kayboluyor.”
Ancak bilim insanları hala antibiyotik kullanımının bağırsak mikrobiyomu üzerindeki tesirinin uzun vadeli sıhhat sonuçlarını çözmeye çalışıyor.
Getty Images Patojenik bakteriler, antibiyotik tedavisinden sonra hayatta kalan uygun huylu bakterilerden direnç kazanabilir DIRENÇ KAZANMA RISKI
Kinross, “Antibiyotiklerin mikrobiyom işlevini her istikametten etkileme kapasitesine sahip olduğunu biliyoruz. Yalnızca bakteri sayısında azalmaya yol açmakla kalmıyor, ilaçlar birebir vakitte mikropların işleyişini de şimdi anlayamadığımız halde etkiliyor” diyor.
Yani antibiyotiklerin yalnızca bağırsak bakterilerini değil tıpkı vakitte bağışıklık sisteminin gelişimini de etkilediğinden endişeleniyor.
Yapılan bilimsel çalışmalar, devamlı antibiyotik kullanımının kümülatif tesire sahip olduğunu gösteriyor. Birebir vakitte geniş spektrumlu antibiyotiklerin de daha çok tesire sahip olduğuna işaret ediliyor.
Uzun vadeli antibiyotik kullanımının bir öbür sonucu ise direnç kazanma riski.
Bir bakteri popülasyonu antibiyotiğe maruz kaldığında, dirençsiz genlere sahip olanlar ekseriyetle ölüyor.
Ancak etraftan aldıkları genler yahut zaten ortaya çıkan mutasyonlar sayesinde direnç kazanan bakteriler hayatta kalabiliyor.
Bu durumda antibiyotikler faal olarak dirençli bakterileri seçiyor. Patojenik bakteriler ise bu adaptasyondan faydalanabiliyor.
Dantas bu durumu şu formda açıklıyor:
“Her antibiyotik kullandığımızda, bağırsak mikrobiyomumuzun ilaca dirençli genler açısından zenginleşmesi riskini orantılı olarak artırıyoruz. Böylelikle patojen tekrar ortaya çıktığında bağırsaktan bu dirençli genlerin kimilerini alabiliyor.”
Oxford Üniversitesi’nde evrim ve mikrobiyoloji profesörü olan Craig MacLean, bu sürecin bağırsakla hudutlu kalmadığını söylüyor.
MacLean, “Dirençli bakteriler bağırsaktan bedenin öbür bölgelerine hareket edebiliyor, münasebetiyle bağırsakta olup bitenler bedenimizin geri kalanını da etkiliyor” diyor.
Getty Images Bilim insanları, özensiz antibiyotik kullanımının hem bağırsak sıhhati hem de daha geniş bağışıklık sistemi üzerinde uzun vadeli tesirleri olabileceğini söylüyor BESLENME ALIŞKANLIKLARIMIZ NEDEN DEĞERLİ?
Antibiyotiklerin hem ziyanlı hem de hayat kurtarıcı tesiri, dünya çapında bilim insanlarını rahatsız eden en büyük ikilemlerden biri.
Tek bir tahlil olmamakla birlikte antibiyotik kullanımının sıhhatimiz üzerindeki ziyanlı tesirlerini en aza indirmeyi sağlamanın kimi yolları var.
Kinross, “Antibiyotikler milyonlarca hayatı kurtaran mükemmel ilaçlar. Bu çok pahalı kaynakları kullanmaya devam etmemiz gerekiyor ancak nasıl gerçek formda hedefleyeceğimizi anlamamız lazım” diyor.
MacLean’e nazaran bilim insanları artık bedenin makul bölgelerini amaç alan antibiyotiklerin yanı sıra muhakkak bakterileri gaye alan antibiyotikler üzerinde de çalışıyor.
Leeds Üniversitesi‘nde bağırsak mikrobiyolojisi profesörü Anthony Buckley ise şu anda elimizdeki en büyük aracın diyetimiz olduğunu söylüyor.
Buckley, “Beslenme, insan mikrobiyomunun oluşmasının arkasındaki en büyük itici güçlerden biri” diyor.
Leeds Üniversitesi Tıp ve Sıhhat Fakültesi’nde araştırmacı olan Ines Moura ise “Yediklerimizin çeşitliliği ekseriyetle bağırsaktaki mikropların çeşitliliğiyle bağlantılı. Bu tarafta bilhassa lifli yiyeceklerin olumlu bir tesire sahip olduğunu görüyoruz” diye konuşuyor.
Buckley’e nazaran mikroplar lifli yiyecekleri sindirerek kolonu kaplayan hücrelere güç sağlayan kısa zincirli yağ asitleri üretiyor.
“Antibiyotik kullandığınızda bu kısa zincirli yağ asitlerini üreten mikroplar tükeniyor ve iyileşmeleri vakit alıyor” diyen Buckley devam ediyor:
“Lif tüketiminin bu mikropların yine büyümesi ve kısa zincirli yağ asitleri üretmesi için bir taban sağladığına inanıyoruz.”
Her antibiyotik kullandığımızda bedenimizin enfeksiyonla savaşma yeteneğini tehlikeye atıyoruz ve böylelikle antibiyotiklere olan bağımlılığımızı artırıyoruz.
Kinross, “Antibiyotiklere güvenmeyip bunun yerine sağlıklı beslenerek iç ekolojimizin dirençliliğine odaklanmak gerekiyor. Bilhassa de antibiyotiklerin en fazla ziyana neden olduğu çocukluk çağında” diyor.
