Bir yaz akşamı dışarıda oturmak her vakit kulağa rahatlatıcı gelmiştir; ta ki sinekler ve sivrisinekler gelene kadar. Sonrasında sinek yakalama işi başlar. Minyatür gözleri ve sizinkinden yaklaşık 1 milyon kat küçük beyinlerine rağmen, onlara vurmak için elinize aldığınız neredeyse her şeyden kaçabilir.
Sinekler, gazete ve terliklerden böylesine süratli ve çevik kaçma kabiliyetlerini süratli, karmaşık görme hünerlerine ve kendilerine mahsus birtakım sinirsel özelliklere borçlu.
Populer Science Türkçe’nin aktardığına nazaran Milletlerarası Florida Üniversitesinde çalışan biyoloji profesörü Jamie Theobald, böylesine küçük canlıların görsel bilgileri işleyerek terliklerden çok süratli kaçmak üzere güçlü davranışları nasıl sergilediğini öğrenmek üzere laboratuvarlarında böceklerin uçma ve görme marifetlerini incelediklerini söylüyor.
DAHA SÜRATLİ GÖRÜYORLAR
Sineklerin bileşik gözleri vardır. Işığı imgenin tamamını oluşturan tek lensten toplamak yerine (insanların gözü bu türlü çalışır) sinekler, imgeleri birden fazla fasetten (böcek gözündeki saydam katman), fotoreseptör kümelerine (gözlerindeki ışık algılayıcı hücreler) gelen ışığa odaklanan çok sayıda farklı mercekten oluştururlar. Bunun sonucunda sineğin görüş kabiliyeti, her fasette farklı bir piksel sunar.
Bir sineğin dünyası hayli düşük çözünürlüktedir zira ufak başlar hudutlu sayıda faset barındırabilir (genelde yüzlerden binlere kadar) ve sineklerin bulanık görme kabiliyetlerini insanların tesirli biçimde gördüğü milyonlarca piksele kadar çıkarmanın kolay bir yolu yoktur. Ama bu kaba çözünürlüğe karşın sinekler, süratli hareketleri çok seri biçimde izleyip işleyebilirler.
Hayvanların süratli hareketi nasıl algıladığını, fotoreseptörlerinin ışığı ne kadar süratli işlediğinden anlayabiliriz. Beşerler yanıp sönen bir ışığı saniyede en fazla 60 defa ayırt edebilir. Bundan daha süratli olanlar genelde sabit ışık formunda görünür. Bu yanıp sönen ışığı görme kabiliyeti, ışıklandırma şartlarına ve retinanızın hangi kısmını kullandığınıza bağlıdır.
Örneğin kimi LED lambalar, insanlara sabitmiş üzere görünecek kadar süratli yanıp sönen ışık yayarlar. Fakat başınızı çevirdiğinizde, çevresel görüş alanınızda bir titreşim olduğunu fark edebilirsiniz. Zira bu alan ışığı daha süratli işler lakin bunu, sineklerin görüş kabiliyeti üzere daha düşük bir çözünürlükte yapar. Dikkate paha bir başka nokta ise kimi sineklerin, yanıp sönen bir ışığı saniyede 250 kez kadar fazla görebilmesidir; yani insanların algılayabildiğinden yaklaşık dört kat daha fazla.
Eğer bu sineklerden birini sinemaya götürseydiniz, sizin kesintisiz halde izlediğiniz ve saniyede 24 kareden oluşan sinema, sineğe slayt gösterisi üzere sabit bir manzara dizisi biçiminde görünürdü. Ama bu süratli görme kabiliyeti, sineğin avlara, pürüzlere, öteki rekabetçilere ve sinek vuracağına süratli biçimde reaksiyon vermesini sağlıyor. Bilim insanlarının yaptığı araştırmalar, loş ışıktaki sineklerde süratli hareketleri görme kabiliyetinin biraz kaybolduğunu gösteriyor. Bu durum onları yakalamak için güzel bir fırsat üzere görünebilir lakin beşerler da karanlıkta süratli ve keskin halde görebilme kabiliyetini kaybeder. Bu yüzden siz de maksadınız kadar dezavantajlı olabilirsiniz.
Sinekler ve sivrisinekler karanlıkta kararsız biçimde uçar ve sinek vuracaklarından kaçmak için dolambaçlı güzergâhlar seçerler.
Vücutlarında bulunan ve siz vurmak için hareket ettiğinizde hava akımlarındaki değişimleri hisseden ufak kıllardan aldıkları bilgiler üzere, görsel olmayan ipuçlarından da faydalanabilirler.
SİNİRSEL HİLELER
Peki sinekler karanlıkta neden daha yavaş görüyor? Kendinizin de karanlıkta ağır ve bulanık ve çok daha renksiz gördüğünüzü fark etmiş olabilirsiniz. Bu süreç böceklerde de benzeri haldedir. Düşük ışık daha düşük ölçüde foton manasına gelir ve tıpkı kamera ve teleskoplar üzere gözler de manzara oluşturmak için fotonlara bel bağlar.
Fakat daha büyük bir merceğe geçmenize ve karanlık ortamlarda daha fazla foton toplamanıza imkan sunan hoş bir kameranın tersine, hayvanlar gözlerinin optik kısımlarını değiştiremezler. Bunun yerine, imaj oluşturmak için komşu piksellerin girdilerini toplayan yahut fotonları örnekleme müddetlerini artıran toplama isimli sinirsel bir stratejiyi kullanırlar.
Büyük pikseller ve daha uzun müddetli pozlar daha fazla foton yakalayabilir lakin bunu keskin imaj kıymetine yaparlar. Toplama, gürültülü bir manzara (daha yüksek ISO) yahut daha bulanık manzaralar oluşturan lakin fotoğraf objesinin yetersiz pozlanmasını önleyen yavaş denklanşör suratlarıyla fotoğraf çekmeye denktir. Sinekler, bilhassa ufak olanlar karanlıkta süratli göremez zira bir manada gördükleri şeyden emin olana kadar gereğince fotonun ulaşmasını bekliyorlardır.
UÇUŞ HAREKET KABİLİYETİ
Yaklaşan tehditleri süratle algılamaya ek olarak sineklerin, saniyenin çok küçük bir kısmında uçup kaçabilmeleri de lazımdır. Bunun için kalkışa hazırlanmak ve süratli uçuş hareketleri yapmak gerekir. Örneğin meyve sinekleri yaklaşan bir tehdidi görsel biçimde tespit ettikten sonra, kalkış yapmadan evvel duruşlarını saniyenin beşte biri kadar kısa müddette ayarlarlar. Katil sinekler üzere yırtıcı sinekler bacaklarını, kanatlarını ve halteres ismi verilen çıkıntılarını (havadaki dönüşleri algılamak için kullanılan dambıl biçimindeki kanat kalıntıları) uçuş esnasında avlarını süratlice yakalamak için eşgüdümlerler.
Bir sineği en uygun nasıl yakalarsınız?
Bir sinekten daha süratli hareket yapmanız için, yaklaşan elinizi tespit edemeyeceği kadar süratli davranmanız lazım. Bu beceriyi pratik yaparak geliştirebilirsiniz lakin sinekler kaçma işinde yüz milyonlarca yıldır ustalamışlar. Bu yüzden sinekleri ezmek yerine, sinek tuzakları kurmak, çöpleri bekletmeden atmak ya da art bahçeleri temizlemek üzere daha yeterli yollar deneyin.
Belli sinekleri, elma sirkesi ve birayla doldurulmuş dar ağızlı bir şişeye çekebilirsiniz. Şişenin ağzına huni yerleştirmek, sineklerin girmesini kolaylaştırır ancak çıkmasını zorlaştırır.
Sivrisineklerde ise piyasadaki sineksavarlar işe yarayabilir lakin konutta birtakım bitkiler, saksılar ya da açık kaplarda yer alan sakin suları dökmek, yumurta bırakma bölgelerini ortadan kaldırmaya ve sivrisinek sayısını baştan azaltmaya yardımcı olacaktır. Arılar ve kelebekler üzere faydalı böceklere de ziyan verdikleri için böcek ilaçları kullanmaktan kaçının.
