BRICS doruğu: Çin ve Rusya’nın Afrika’daki tesiri neden artıyor?

Bugün başlayan ve 24 Ağustos’a kadar sürecek olan tepe, Güney Afrika’nın Johannesburg kentinin çabucak dışında yer alan gösterişli bir bankacılık bölgesi olan Sandton’da yapılıyor.

Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS birliği, global problemlerde Batı’nın hakimiyetine meydan okuma isteğiyle bir ortaya gelen bir küme.

2006 yılında dört ülkenin bir ortaya gelmesiyle oluşturulan BRIC, 2010 yılında Güney Afrika’nın iştirakiyle BRICS halini aldı.

Bugün onlarca ülke kümeye katılmak için sıraya giriyor.

Perşembe gününe kadar devam eden tepede bugünlerde önemli bir rahatlama kelam konusu.

Bunun nedeni Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in tepeye uzaktan katılma kararı alması.

Eğer Putin gelmekte ısrar etseydi, Güney Afrika’nın Ukrayna’da işlendiği argüman edilen savaş hataları nedeniyle Rusya başkanını tutuklama tarafındaki milletlerarası yükümlülüğünü yerine getirip getirmeyeceği konusundaki tavrını netleştirmesi gerekecekti.

Putin’in kararından sonra Güney Afrikalı yetkililer, tepeye mesken sahipliği yapmanın tadını çıkarmaya odaklanıyor.

Bazıları, bu coşkunun Güney Afrika’nın Batı’dan ne kadar uzaklaştığını gösterdiğini düşünüyor.

Ülke süratli ve kararlı bir biçimde Çin’in ve kısmen Rusya’nın yörüngesine gerçek ilerliyor.

Güney Afrika’nın huzursuzluğu

Yakın vakitte BRICS dışişleri bakanlarının Cape Town’daki tepe öncesi buluşması sırasında düzenlenen basın toplantısında bir Rus gazeteci bana döndü ve “(Batı’daki) İnsan hakları cennetinizi koruyabilirsiniz. Biz dünyayı tekrar yaratıyoruz” dedi.

BRICS hâlâ çok yeni bir oluşum olsa da birtakım etraflarda gerçek ve epey yıkıcı bir güç ve heyecan duygusu yaratmayı başarıyor.

Güney Afrika hükümeti tarafından düzenlenen bir dış siyaset çalıştayına katılan bir meslektaşım, geleceğin Çin olduğu ve Batı’nın düşüşte olduğu konusunda büyük bir fikir birliğinin olduğunu söyledi.

İşte tam bu noktada Güney Afrika’nın huzursuzluğu devreye giriyor.

Zengin bir iş insanı olan Güney Afrika Devlet Lideri Cyril Ramaphosa, ülkenin Covid-19’dan çok olumsuz etkilendiğinin, dünyanın en yüksek işsizlik ve eşitsizlik düzeyiyle boğuştuğunun ve muhtemel bir krizden kaçınmak için daha fazla yabancı yatırıma muhtaçlık duyduğunun farkında.

Rusya mutlaka bu sıkıntılara tahlil değil. Moskova’nın Güney Afrika ile ticari münasebeti neredeyse yok denecek kadar az.

Çin giderek daha kıymetli bir oyuncu haline geliyor ancak tekrar de Avrupa Birliği (AB) ve ABD ile uzun müddettir devam eden ticaret ve yatırımların gölgesinde kalıyor.

Peki Güney Afrika, derin ekonomik belirsizliğin olduğu bir devirde neden Batı’yla olan kilit münasebetlerini tehlikeye atıyor?

Yorgun ve kararsız bir iktidar

Bu sorunun yanıtı, en azından kısmen, ülkenin giderek daha yorgun ve kararsız hale gelen iktidar partisinde yatıyor üzere görünüyor.

30 yıldır iktidarda olan Afrika Ulusal Kongresi (ANC) ülkede iç çatışmalar, yolsuzluk ve idari kaosla çaba ediyor.

Örneğin, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline Güney Afrika hükümetinin tavrı epey tutarsız.

Ülke işgali evvel kınadı, sonra açıkça kınamayı reddetti, akabinde NATO’yu suçladı ve Putin’i övdü, bir noktada kendisini barış sağlayıcı olarak ortaya attı.

Rus deniz tatbikatlarına mesken sahipliği yaptı, Kremlin’in savaşa ait kelamlarını ölçüsüz tekrarladı, öbür taraftan bu tavrını Washington’a açıklamak istedi.

Güney Afrika neden Rusya ve Çin’le ortak tatbikat yapacak?

Güney Afrika’nın ABD’nin sav ettiği üzere geçen yıl Rusya’ya silah satıp satmadığı da hâlâ bilinmiyor.

Ramaphosa’nın Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden son derece rahatsız olduğuna ve kendisini çok kutuplu bir dünyanın bilge ve tarafsız bir savunucusu olarak göstermeye istekli olduğuna kuşku yok.

Ancak Ramaphosa’nın hükümetindeki ve partisindeki pek çok kişi, Moskova’nın apartheid tersi gayret sırasındaki takviyesine duyulan nostaljiyi ve ABD dış siyasetine yönelik daha genel bir kuşkuyu öne sürerek, Cumhurbaşkanı’nın bu duruşunu daima olarak baltalıyor.

Güney Afrika’nın bu tutarsızlıkları da tüm tarafları rahatsız ediyor ve ülkenin zayıf ve kararsız görünmesine neden oluyor.

Nelson Mandela’nın “gökkuşağı ülkesi” şu anda muhakkak güç bir devirden geçiyor.

Bazıları ülkenin yakında “başarısız bir devlet” haline gelebileceği ihtarında bulunuyor.

Rusya’nın etkisi

Öte yandan bu haftaki BRICS tepesi, Kremlin’e çok daha stratejik ve tesirli diplomasisini sergilemek için faydalı bir platform sağlayacak.

Ancak devamlı bölgeyi ziyaret eden Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ve medya aracılığıyla Afrika Kıtası’nda neredeyse 10 yıldır hiç varlığı olmamasına karşın Moskova’nın kendisini “sömürgeci” Batı’ya karşı emniyetli bir alternatif olarak sunabilmesi son derece kıymetli.

Yoksulluk, iklim değişikliği, giderek gençleşen nüfus ve artan işsizlikle gayret eden ülkelerde statükoya duyulan hayal kırıklığı birçok insanı yeni alternatiflere yanlışsız itiyor.

Bu da şu soruyu beraberinde getiriyor: Batılı ülkeler Rusya’ya meydan okumak için ne yapıyor?

Elbette Afrika Kıtası hakkında genelleme yapmak tehlikeli ve hükümetlerin yine canlanan bir ‘Soğuk Savaş’ın piyonları olduğunu öne sürmek hem yanlış hem de saldırgan bir yaklaşım.

Ancak BRICS’in Batı versiyonu nerede sorusunu sormak mümkün.

Kalkınma projeleri, katı şartlar ve sayılı Afrikalı önder için itinayla seçilmiş davetler, Fransa, İngiltere ve öbür eski sömürge güçlerinin kıtayı hâlâ bir ortaktan fazla yönetilmesi gereken yorucu bir kriz olarak gördüğü argümanını yineliyor.

Bu büsbütün yanlışsız olmayabilir. Sonuçta Batılı ülkeler onlarca yıldır kıtada sıhhat hizmetlerini, işletmeleri ve hükümetleri desteklemek için kıymetli ölçüde güç ve para ayırdı.

Ancak Batı ülkelerinin ordularının ve bilhassa Fransız birliklerinin ve ABD’ye ilişkin İHA’ların Nijer ve Somali üzere yerlerdeki rolü ağır reaksiyonlara yol açıyor.

Bu da BRICS’in alternatif vizyonunun neden kıtada ilgi gördüğünü ve birliğin neden bu hafta Sandton konferans salonlarında yüksek sesle ve kendinden emin bir halde kendisini savunacağını açıklamaya yardımcı olabilir.