Cilt sıhhati ve yaşlanmaya bağlı hastalıklar ortasında nasıl bir ilgi var?

Temmuz ayında öğlenden sonra Fransa’nın güneyindeki Ardèche geçidinde kano yaparken ve meraklı bakışları üzerime çekerken, tüm gücüyle parlayan bir güneş de bize eşlik ediyor.

300 metre uzunluğundaki kireçtaşı yamaçlardan seken güneşin yakıcı ışınlarını hiç bu türlü hissetmemiştim. Su yüzeyinden seken ışınlar öylesine parlak ki, kısacık bir müddet bakmanız halinde bile gözünüzden bir ışık katmanı bırakıyor.

Hiçbir şeyi bahta bırakmaya niyetim yok. Bu nedenle kıyafetlerimi Sahra Çölü’nde keşfe çıkan bir kaşiften esinlenerek seçiyorum.

Yanımdaki erkek arkadaşımın kıyafetime yorumu, ‘”inanılmaz” oluyor ve bu bir iltifat değil.

Kollarımı, ellerimi ve vücudumu SPF muhafazalı bir kıyafetle büsbütün kapattım. Başıma ise gözlerimi açıkta bırakacak bir balıkçı şapkası geçirdim.

Son rötuşları ise yüksek muhafazalı güneş kremi ile yapıyorum ki bu da dışarıda kalan derime diş macunu beyazı bir manzara veriyor. Bu kombini bir güneş gözlüğü ile de tamamlıyorum.

Sevgilim her 10 dakikada bir bana, genişçe bir bebeği andırdığımı hatırlatmaktan büyük keyif alıyor.

Gösteriş merakım her ne kadar hudut tanımasa da, güneş kaynaklı yaşlanmayı hayatıma sokmama konusunda kararlıyım. Pekala aldığım bu çok tedbirlerin saklı kimi faydaları da olabilir mi? Sağlıklı bir cilde sahip olma konusundaki saplantımla, bilmeden bir deha üzere düşünmüş olabilir miyim? Anlaşılan o ki, bu iki sorunun da yanıtı evet.

Son yapılan araştırmalar, cildimizin sırf ömür şeklimizin bir yansımasını göstermediğini tıpkı vakitte sıhhat durumumuz hakkında da ipuçları verdiğini gösteriyor.

Cildimiz yani bedenimizdeki en büyük organımız, fiziki sıhhatimizin bir kesimi.

Bu yeni bir gerçeği gözümüzün önüne koyuyor; cildimizdeki kırışıklıklar, kuruluk ve güneş lekeleri, yaşlanma belirtisi olabildiği üzere, yaşlanma sebebi de olabiliyor.

1958 yılında başlayan araştırma

1958 yılında ABD’de hayata geçirilen bir proje, kadavralar üzerinde yapılan fizyolojik araştırmaların üzerine şahısların hala hayattayken incelenmesi fikri ile hayata geçirildi.

Araştırma evvel binlerce erkeği ve sonrasında da bayanı, on yıllarca takip etti ve sıhhatlerinin nasıl değiştiğini gözlemledi. Bunun genleri ve etrafları üzerine tesiri incelendi.

Araştırmanın 20’nci yılında bilim insanları değerli keşifler yapmaya başladı. Duygusal manada daha istikrarsız olan erkeklerin, kalp hastalıkları yaşama riskinin fazla olduğu anlaşıldı. Sorun çözme becerilerimizin de yaşla birlikte azalımının çok hudutlu olduğu keşfedildi.

En değerli bulgulardan biri ise, fizikî imajın, fizikî sıhhatle büyük bir benzerlik gösterdiğinin doğrulanması oldu. 1982 yılına gelindiğinde, araştırmanın 20 yıl evvelki başlangıç tarihinde yaşlarından daha büyük görünen erkeklerin, daha büyük oranda hayatını kaybettiği keşfedildi. Yakın vakitte yapılan bu savı destekleyen araştırmalar, olduğundan 10 yaş fazla gösteren bireylerin yüzde 99’unun sıhhat sorunları olduğunu ortaya koyuyor.

Anlaşıldı ki, bir kişinin cilt sıhhati, kemik yoğunluğundan, nörodejeneratif hastalıklara ve kardiyovasküler hastalıklara kadar temassız olduğu intibası veren faktörleri öngörmeyi mümkün kılıyor.

Ancak ispatlar üst üste dizildikçe bu öykü beklenmedik bir yere evriliyor. Cildimiz yıllar içinde aldığımız hasarların yaşayan bir göstergesi mi yoksa her şey bundan daha mı karmaşık? Bu sonuçlar, sağlıklı olanları daha sağlıklı olmaya teşvik ederken, sıhhatsiz olanları daha berbata mi çeker?

Yeni bir doğum günü mü?

Kişinin yaşını ölçmenin iki temel yolu var; biri kişinin dünyanın dönüşü ile temaslı olan gerçek yaşı. Oburu ise biyolojik yaşı.

Kronolojik yaşımızın, yıllar ilerledikçe görünüşümüze tesir edeceği kabul edilmiş bir gerçek. Yaş ilerledikçe deri incelir, ton farkları oluşur, elastikliği azalır, pigment ve kolajen üretiminden sorumlu hücreler ölmeye başlar.

Ancak cildimize asıl hasarı veren yaşadığımız etraf. Kısa dalga mor ötesi ışık (UVB) DNA’ya ziyan verebiliyor ve güneş yanması, mutasyonlar ve deri kanserine yol açabiliyor. Lakin Dünya yüzeyine ulaşan güneş ışınlarının yüzde 95’i uzun dalga uzunluğuna sahip UVA’dır ve bu ışınlar deri altına nüfus edebilir ve kolajen proteinlerini parçalayarak, hücrelerin melanin üretmesine yol açabilir.

Yapılan incelemeler, güneş tesiri ile yaşlanan cildin, birbirine geçmiş elastin ve kolajen liflerle daha kalın göründüğünü gösterdi. Bu gözle görünür formda sistemsiz tonlar ve derin kırışıklıklar manasına geliyor. Bu durum açık ciltlerde de geçerli.

UV ışınların, gözle görünür cilt değişimlerinin yüzde 80’inin nedeni olarak görülüyor. Şayet hayatınızın tamamını perdeleri kapalı bir yerde geçirirseniz, cildinizdeki değişimi 80 yaşına kadar görmeyebilirsiniz.

Kritik olan şey, derinin bu değişikliklerin yanında birebir vakitte kimyasal dönüşüm de yaşıyor olması. Genel sıhhatimize bu kadar tesir eden şey bu kimyasal dönüşüm olabilir.

Toksik bir kimyasal kokteyl

2000 yılında İtalya Bologna Üniversitesi’nden bilim insanları organizmaların büyük kısmının gerilime karşı verdikleri yansıyı inceledi ve yaşlanma hakkında yeni bir niyet biçimi önerdi.

Genç ve sağlıklı bir bireyde, bağışıklık sistemi rutin olarak harekete geçiyor ve nizamı koruyacak atakları yapıyor. Enfeksiyonları bastırıyor, hasarı kapatıyor. Fakat yaşlandıkça ve sıhhatimiz bozuldukça bedenin verdiği iltihap üzere reaksiyonlar kritik bir seviyeyi aşabilir. Bağışıklık sistemi buna karşı çok çalışmak suretiyle güçlü kimyasalları bedene salarken sağlıklı hücreleri de yok edebilir ve DNA’mızın mutasyon geçirmesine yol açabilir. Bundan sonra yaşanana ciltte meydana gelen iltihaplanmanın yaşlandırıcı tesiri (inflammaging) evresi deniyor.

Deri işte burada devreye giriyor. Son araştırmalar, kırışıklıklar ve deri hastalıklarının bu iltihap sisteminin bir modülü olduğunu gösteriyor. Bu da bir kimyasal kokteylin, iltihaba karşı bedene yayılarak hasarın artması ile sonuçlanıyor. San Fransisco Üniversitesi’nden araştırmacı Mao-Qiang Man, güneş ışınlarıyla yaşlanan derinin de tıpkı vakitle yaşlanan deride olduğu üzere yüksek seviyede iltihaplanma belirtileri gösterdiği karşılaştırmasını yapıyor.

Japonya’daki Jichi Tıp Fakültesi’nden Tuba Musarrat Ansary de bedene gayret emelli salınan kimyasalların kolajen ve elastin proteinini azalttığını, bunun da daha fazla deri incelmesi, kırışıklık ve elastikiyet sonucu doğurduğunu anlatıyor. Ansary, “Bu kimyasallar derinin koruyuculuğunu azaltıyor, su kaybını artırıyor ve gerilim etkeni olan hususlara karşı hassasiyet yaratıyor” diyor.

Yaşlanmış hücreler de, ister doğal ister güneş ışınları ile olsun, kendi kimyasallarını yayarak bu döngüye katılıyor.

Ancak bu daha başlangı. Bedendeki en büyük organ olan derinin bu adeta hastalıklı durumunun tesiri öbür bölgelere yayılıyor. Bu kimyasallar kana karışıyor ve öteki dokulara da ziyan veriyor. Bu iltihaplanma dalgası, hiç ilgili olmadığı düşünülen kalp ve hatta beyne kadar hasar verebiliyor.

Sonuç ise yaşlanmanın hızlanması ve ilgili bozuklukların bir kısmının yahut hepsinin görülmesi oluyor. Yapılan araştırmalar, derinin hastalıklı ve yaşlanmış olması ile kalp, Tip 2 diyabet, Alzheimer, Parkinson’s üzere hastalıkları ilişkilendiriyor.

Sigara, fazla alkol, çok yemek ve hareket eksikliğinin yarattığı riskleri biliyorduk. Lakin cildin durumu, bu manada üzerinde durulmayan bir bahisti. Neyseki deriyi daha canlı hale getirebilmek için yapabilecekleriniz var.

Nemlendirme meselesi

İlk olarak yapılacak olan şey, deriyi korumak. Bu yeni teoriye nazaran, fiziki sıhhat için güneşten uzak durmak gerekiyor. Giy, sür ve tak olarak bilinen ve Avustralya’da 1981’de kamu sıhhati için sunulan protokole yakın vakit evvel iki ekleme daha yapıldı. Son protokol, tişört giyilmesi, güneş kremi sürülmesi, şapka takılması, güneş gözlüğü ve gölgede kalmaktan oluşuyor.

Eğer hastalık ihtimalinin artması kâfi bir sebep olarak görülmüyorsa iki sebep daha söyleyebiliriz. Cildin güneş ışınlarından korunmasıyla, derideki yaşlılık belirtilerinin ortaya çıkması da geciktiriliyor. 4,5 yıl boyunca her gün, geniş emelli SPF15 güneş kremi kullanan şahıslarda bu müddet içinde, araştırma başladığı tarihtekinden daha ileri bir deri yaşlanması görülmedi.

Dermatologlar yeniden de güneş kremlerindeki UVA muhafaza düzeyi ölçüsüne bakılması tavsiyesini veriyor. Bunlar kutularda UV-PF yahut PPD olarak belirtiliyor.

Her ne kadar güneş kremi güç bir yol olmasa da derinin korunmasını sağlayacak çok daha kolay bir yol var. Bu da derinin nemli tutulması. Bunun derideki iltihaplanmayı azalttığı konusunda direkt ispatlar bulunuyor.

İnsan derisindeki nemlilik oranı 40’ncı yaşta tepe yapıyor ve sonrasında düşüşe geçiyor. Bu bir sorun zira susuz kalan deri, dış dünyaya karşı daha savunmasız hale geliyor.

Kozmetik reklamları ne söylerse söylesin, deriyi nemli tutmak güç değil. Üstelik bu mahallî nemlendiricilerle sağlanabiliyor.

Birçok nemlendiricide olan hyaluronik asit, petrolatum ve gliserin cildin nem kaybını ve varsa iltihaplarını azaltıyor.

Su içmenin de deriyi nemlendirmeyi tesiri olabilir ancak bu noktadaki ispatlar şimdi kâfi değil.

Tüm bunları söyledikten sonra, hiç kusura bakmayın lakin 50 müdafaa güneş kremimi, güneş gözlüklerimi, şemsiyemi ve beni şapşal gösteren şapkamı takacağım. Zira bahçeyle uğraşmam gerekiyor.