- “Kömürlü termik santrallar ve kömür madenciliği ısrarından vazgeçmeliyiz. Ziyanı büyük, randımanı düşük santrallar kapatılmalı. Türkiye, geri kalmış bu teknolojilere yatırım yapmamalı.”
- “Yeni sanayi ihtilalini kaçırmayalım. Akbelen bize ders olmalı. Etrafla tabiatla barışık güç üretim biçimlerini sürdürülebilirlik perspektifi ile ortaya koyabiliriz, münasebetiyle çaresiz değiliz.”
İklim Değişikliği Siyaset ve Araştırma Derneği Lideri Dr. Baran Bozoğlu Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
- Akbelen neden kıymetli?
Toplum olarak büyük bir ağaç sevgisiyle büyüdüğümüz bir gerçek. Anadolu coğrafyasında bilhassa orman köylüsü, tabiatla kurulan ilgi epey ağır. İnsanlık tarihinin olduğu bir bölgeden kelam ediyoruz aslında. Biz Türk toplumu olarak tabiata karşı hassasız. Akbelen’de yaşananlar ve ondan evvel öbür alanlarda yapılan faaliyetlerdeki tek ağacın dahi kesilmesi hepimizi derinden etkiliyor. Hasebiyle Akbelen öbür ormanlık alanlardan daha değerli yahut daha az kıymetli diyemeyiz. İklim değişikliğine karşı gayrette, sera gazı emisyonlarını azaltmak için doğal alanlara, ormanlık alanlara gereksinimimiz var. Bunu bir uzman olarak söylüyorum lakin bunu yalnızca ben değil, tüm bilim insanları söylüyor. Ülkemizin kurumları da raporlarıyla ortaya koyuyor.
- Kesilen ağacın iki katının dikileceği savunması yapılıyor, bu telafi eder mi?
Bölgede hali hazırda bir ekosistem oluşmuş durumda. Sonradan yapılacak rehabilitasyon yahut öteki bir alanda yapılacak orman çalışması katkı sağlayacaktır lakin var olanın yerini kuşkusuz alamaz. Burada “telafi” kavramını kurallara nazaran kıymetlendirmek gerekir. Münasebetiyle elbette yeni dikilecek ağaçlar bölgedeki ekosistemi yüzde 100 yerine koyamaz lakin planlamalar çerçevesinde yeni rehabilitasyon alanlarının sıkı bir halde takibi ile gelişme sağlanabilir.
‘DOĞA KANUNLARI MÜSAADE VERMİYOR’
- Ormanı geri kazanmak ne kadar vakit alır?
Maden alanlarının rehabilite edilmesi bilimsel ve teknolojik olarak mümkündür lakin maliyetlidir de. Tabiatta hiçbirşey bir başkasının birebiri değildir ve tıpatıp birebirini üretemeyiz. Fakat kömür çıkarılması kararı var ise bunun rezerv alanı dışında yapmanız mümkün değil. Bu nedenle yerinde çıkarılması ve rehabilitasyonunun sağlanması gerek. Yok edilenin yerine birebirini yapmaya, tabiat kanunları müsaade vermiyor.
- Anayasaya nazaran devlet ormanları korumakla yükümlü. Fakat Türkiye’de gündem daima tabiata verilen ziyan. Bunun açıklaması nedir sizce?
Akbelen’deki santrallar 1980’li yıllarda devlet tarafından yapılmış, kömür rezervi olarak üzerinde tartışma yürüttüğümüz bölgedeki kömürün alınarak yapılması kurgulanmış ve biz 40-50 yıl evvel yapılan bir planlamanın sonuçlarını tartışmak durumunda kalıyoruz. Yani tarihi geçmişi olan bir süreçle karşı karşıyayız. Sorunun yalnızca günlük tartışmanın içinde eritmek, birkaç gün sonra mevzuyu hiç konuşmadan öteki bir mevzuya geçiş yapmak bizi sonuca götürmez. Öteki bölgelerde de Kaz Dağları’nda da bunu gördük. Türkiye’nin en başta tek bir ağacını dahi koruyacak gayret içinde olması gerekiyor. Hiçbir orman bir başkasından daha pahalı değildir. Bunların korunması iklim değişikliği için vazgeçilmezdir.
- Peki buradaki rezerv tüketildiğinde ne olacak, neyle karşı karşıya kalacağız?
Şu saatten sonra bölgede çevresel tesirin dikkatle izlenmesi gerek. Çevresel tesirin azaltılmasına yönelik uzman kurum ve kuruluşlarla projeler üretilmeli. Bağımsız bir yapının izleme ve raporlama sürecini yürütmesi değerli. Rehabilitasyon planı da kamuoyuyla paylaşılmalı.
‘İŞGÜCÜ YENİLENEBİLİR GÜCE YÖNLENDİRİLMELİ’
- Çevreyi katlederek yapılan santrallar vazgeçilmez mi?
Yaşamın sürdürülebilmesi, toplumun devamı ve bilhassa iklim değişikliğiyle ilgili krizlerin azalabilmesi için orman vazgeçilmezdir. İklim değişikliğine neden olan sera gazlarının fosil yakıtlardan, kömürlü termik santrallardan, petrolden kaynaklı oluştuğunu görüyoruz. Kentlerimizdeki sel felaketleri, orman yangınları ve sıcak hava dalgalarının her yıl artıyor olmasının nedeni de tekrar iklim değişikliğine yani tabiata karşı yapılan bu faaliyetler. Birebir vakitte Türkiye, Paris İklim Anlaşması’na taraf olmuş bir ülke. Dünyanın gayesi 2050’de karbon nötr olması. Biz de etrafla tabiatla barışık güç üretim biçimlerini sürdürülebilirlik perspektifi ile ortaya koyabiliriz, münasebetiyle çaresiz değiliz.
‘YENİ SANAYİ İHTİLALİNİ KAÇIRMAYALIM’
Türkiye’de 2053 karbon nötr gayesi kapsamında yapılması gereken şey çok açık: Fosil yakıtlardan çıkış planlamasını yapmak. Yeni sanayi ihtilalini, yeşil ihtilali kaçırmak istemiyorsak bizim kömürden çıkış için bir siyaset belirlememiz gerek. Yenilenebilir güç kaynaklarında netleşip kömürlü termik santralları ve kömür madenciliğini bırakmalıyız.
- Enerjide dışa bağımlı bir ülke, ormanlarına ziyan vermeden güç gereksinimini karşılayabilir mi?
Enerji verimliliğini geliştirmeli, endüstride, tarımda, üretimde teşvikler artmalı. Mümkün savaş yahut kriz durumlarında güç güvenliği çok değerli. Rüzgâr, güneş santralları için kıymetli bir uğraş var. Böylesi bir artış varken, dünyaya örnek olacak ataklar yapma potansiyeline sahipken hâlâ milletlerarası alanda da bizi olumsuz gösterecek olan termik santral ısrarımızdan vazgeçmemiz gerekiyor. Katma kıymeti yüksek olan bir planı ortaya koymak gerek. Bunu yaparak güç ihtilaline daha büyük iştirak sağlayarak yerli ve ulusal teknolojileri kullanacağımız bir güç alanını yaratabiliriz. Çevresel ziyanı büyük, randımanı düşük bu santralların kapatılması planlanmalı. Geri kalmış bu teknolojilere yatırım yapmak Türkiye için hakikat değil.
‘ÇÖZÜM GÜÇ DEPOLAMA’
- Evet, yeşil ihtilal çok değerli ancak biz yeşil ihtilalde tabiata bağlıyız, güneş çıkmayabilir, rüzgâr esmeyebilir. Bunu nasıl çözeceğiz?
Artık pil teknolojisi, depolama sistemleri çok gelişti. Münasebetiyle rüzgâr, güneş, jeotermal, hidroelektrik santrallardan üretilen gücün depolanması mümkün, Türkiye’de de bilhassa pil ve depolama sistemlerine dair önemli yatırımlar yapıldı. Münasebetiyle rüzgârın ve güneşin olmadığı, suyun akmadığı vakitlerde depolanmış güç ile bu meseleleri aşmak mümkün.
- Yeşil güçte alışılmış endüstrinin de ziyan görmemesi ve ahengi kelam konusu olacaktır…
Yeşil ihtilal için ve ihracatının büyük kısmını Avrupa ülkelerine yapan bir Türkiye’de eserlerin AB’ye girerken karbon vergisine tabi olmaması, endüstrimizin ziyan görmemesi için de kömürden ürettiğimiz elektriği düşürmemiz, güç verimliliğini artırmamız ve halihazırda büyük gelişme gösteren yenilenebilir güce daha fazla yönelmemiz gerekiyor. Elimizde yeni bir araç var. “Stratejik Çevresel Tesir Değerlendirme” diyoruz. Türkiye bu mevzuatı çıkardı.
‘AKBELEN DERS OLSUN’
Madencilik alanlarına dair bu tesir sürecinin başlatılması iktidarın, muhalefetin el ele verip bu sürece katılması kıymetli. Buna nazaran ülkenin gelecekteki güç siyasetini kurgulaması gerekiyor. Akbelen bize ders olmalı. Üretim ve madencilikte planlama yapmamız ve bunun tüm paydaşlarla konuşulması, insanların da yanında yöresinde ne olacağını görebilmesi gerekiyor. Bilim ve liyakatin ışığında bu planlamalar yapılmalı.
- Kömür madenciliğinin istihdama tesirinden çokça kelam ediliyor…
Kömür madenciliğinin istihdama tesirinin çok kısıtlı olduğu ortaya konuldu. Buralardan ekmek yiyen vatandaşlarımız için madenden kademeli çıkış yapılması, nitelikli işgücününün yenilenebilir güç kesimine yönlendirilmesi gerek. Buna yeşil dönüşüm içerisinde adil geçiş süreci diyoruz. Yani kimseyi geride bırakmadan bir geçiş sürecini tamamlamalıyız.
- Sizce “ağaç sevgisi” ismi altında provokatif aksiyonlar mi yapılıyor, bu aksiyonları yapanlar marjinal mi?
Kişisel egolardan sıyrılarak mevzuyu hakikaten yürekten ele alan bireylerin de olduğunu kabul etmek gerekiyor. Bu bireyler sayesinde bizim etraf mevzuatımız, hukukumuz gelişebiliyor. Bu samimi hassasiyetlere kulakları tıkamamak lazım. Her alanda olduğu üzere bu alanda da farklı telaşları olan bireyler ve kümeler olabilir; bu kişi ve kümelerle nitekim hassasiyeti olan ve gelişmeye yönelik eforları olanları karıştırmak ve birebir potada kıymetlendirmek bizi problemlerin tahlilinden uzaklaştıracaktır.
‘MUHALEFETİN DE CÜRMÜ VAR’
- Meclis Akbelen için toplandı. Lakin sonuç alınamadı, yorumunuz nedir?
Söz konusu maden devlete ilişkin olan ve süreksiz vadeli işletmesi özelleştirilen Yeniköy ve Kemerköy termik santrallarına kömür sağlamak için açılıyor. 40 yıl evvel planlanmış ve bu rezervler olduğu için yapılmış santrallar. Bu nedenle şirket isimlerine odaklanılmasını anlamsız ve kolaycılık olarak görüyoruz. Her yatırım bir siyasi karardır tıpkı vakitte. Hasebiyle çevresel hassasiyeti olan kişi ve kurumlardan evvel siyasetin bu mevzuyu sağlıklı halde ele alması gerekir. Lakin siyaset alanı bu bahiste çok yetersiz, muhalefet partilerinin de etraf, iklim ve güç alanındaki kabiliyeti ve liyakati yetersiz. Akbelen, 40 yıl evvel hesaplanmış ve gaye gösterilmiş. Son 10 yıldır da bu mevzuda hazırlıkların yapıldığı biliniyor. Bu hususta siyaset sistemini işletmemiş iktidarla ve bürokrasiyle masaya oturup mevzuyu çözmeye çalışmamış fakat mevzu popülerleşince alana giden muhalefetin de burada not edilmesi gerek. Etraf sıkıntıları, olay olduktan sonra çözülecek meseleler değildir; operasyonel ve diyaloğa açık biçimde çözülebilir. Siyaset alanı verimli çalışmayınca toplum ile bürokrasi karşı karşıya geliyor ve sorun çözülemiyor. Meclis’i inanılmaz toplantıya çağırmış muhalefetin de tam takım Genel Kurul’a katılmaması hayli manidar.
DR. BARAN BOZOĞLU KİMDİR?
1983’te Elazığ’da doğdu. ODTÜ Etraf Mühendisliği’ni bitirdi. ODTÜ Kentsel Siyaset Planlama’da yüksek lisans, AÜ’de İklim Değişikliği ve Paris Muahedesi üzerine Doktora, Georgetown Üniversitesi’nde liderlik eğitimini tamamladı. Etraf Bakanlığı’nda uzman, baş denetçi, Washington DC Belediyesi’nde sürdürülebilirlik uzmanı, ASKİ genel müdür yardımcısı olarak vazife yaptı. 10 yıl Etraf Mühendisleri Odası genel başkanlığı misyonunu yürüten Bozoğlu şu an, İklim Değişikliği Siyaset ve Araştırma Derneği Lideridir.
Fotoğraflar: Necati Savaş
