Getty ImagesBu haber BBC Türkçe’de birinci olarak 6 Ocak 2022’de yayımlanmıştı
Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) her ay, kendi hesapladığı enflasyon oranıyla kamuoyunun karşısına çıkıyor. ENAG’ın ve Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı enflasyonı oranlar ortasında büyük bir makas olması dikkat çekiyor.
Örneğin Mayıs ayında yıllık enflasyonu TÜİK 39,59, ENAG ise yüzde 109,01 olarak açıklamıştı.
ENAG son olarak Haziran ayı prestijiyle yıllık enflasyonu yüzde 108,58 olarak açıkladı. TÜİK ise verisini 5 Temmuz Çarşamba günü açıklayacak.
Galatasaray Spor Kulübü, 3 Temmuz’da Kamuoyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) yaptığı özel durum açıklamasında sponsorluk muahedesinde enflasyona nazaran artış oranı için TÜİK ve ENAG’ın açıklayacağı oranların ortalamalarının alınacağını duyurdu.
Peki kamuoyunun ismini sık sık duyduğu ve açıkladığı enflasyon oranları TÜİK’inkilerden daha yüksek çıkan ENAG nasıl bir küme, kimlerden oluşuyor ve oranları neden farklı?
Bir doktora tezi projesi olarak doğdu
ENAG, 2016 yılında bir doktora tezi projesi olarak doğmuş.
Grup, Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi’ndeki Finansal İktisat Doktora Programı’nda, danışmanlığını Prof. Dr. Veysel Ulusoy’un yaptığı, doktora öğrencisi Serkan Gençer’in tez projesi ile ortaya çıkmış.
Getty ImagesProf. Dr. Ulusoy projenin başlangıcını şu sözlerle anlatıyor:
“Esinlendiğimiz bir kaynak vardı. Harvard Üniversitesi’nde Prof. Dr. Alberto Cavalla öncülüğündeki bir küme, MIT (Massachusetts Institute of Technology) ile ortak olarak bir çalışma yapıyordu. 2007’den itibaren hem Arjantin’in hem Amerika’nın hem de Avrupa’daki kimi ülkelerin günlük enflasyonlarını internette, web scraping (Veri kazıma) sistemiyle alıyorlardı. Biz de bunun Türkiye’de de yapılacağı fikrine kanaat getirdik.
“Danışman olarak o öneriyi yaptım ve yaklaşık 15 gün çalışarak karar verdik. Sonra devam ettik. 2016 ortalarıydı. Yani ENAG, yaklaşık 5,5 yıllık bir emeğin eseri.”
ENAG bir mühlet Prof. Dr. Veysel Ulusoy ve Serkan Gençer tarafından yönetilmiş sonra ise genişlemeye başlamış.
Prof. Dr. Ulusoy, “Hemen çabucak bütün yük doktora öğrencisinin kendisindeydi. Akabinde diğer öğrenciler bu süreçte yazılım geliştirme tarafında istekli göründüler. Birkaç yıl sonra web scraping (Veri kazıma) idaresini onlara da öğrettik ve onlar da bize katkı verdiler.”
Bu süreçte projeye, Türkiye Ekonomik ve Mali Araştırmalar Vakfı (TEMAR) da dayanak vermiş.
Getty ImagesENAG kimlerden oluşuyor?
ENAG bugün, Prof. Dr. Ulusoy ve Gençer dahil olmak üzere yedi kişilik bir akademisyen ve iktisat uzmanları grubundan oluşuyor.
Grubun bir istişare şurası da bulunuyor.
Bu konseyde eski bürokratlar da yer alıyor.
Örneğin eski Hazine ve Dış Ticaret müsteşarı Tevfik Altınok, eski Maliye Bakanlığı hesap uzmanı Dr. Hasan Yalçın, eski maliye müfettişi Sacit Akdemir, heyetteki isimler ortasında.
‘Hiçbir maddi dayanak almıyoruz’
Prof. Dr. Ulusoy, ENAG’ın maddi olarak kimseden takviye almadığını, ardında hiçbir kümenin olmadığını söylüyor.
“Peki çalışmalar nasıl yürüyor?” sorusuna şu karşılığı veriyor:
“Gruptakilerin birden fazla istekli. Şayet bir finansman gereği duyuyorsak Veysel hocanın maaşının bir kısmı diyelim (Gülüyor). Tertemiz, ardında rastgele bir kuruluş yok.”
Getty Images‘Hiçbir siyasi yaklaşımımız yok’
Prof. Dr. Ulusoy, maddi olarak kimseden dayanak almadıkları üzere rastgele bir siyasi kümeyle da alakalarının olmadığını savunuyor.
Kamuoyunun bir kısmında haklarında yapılan, siyasi angajmanları olduğu istikametindeki tenkitleri hatırlattığımızdaysa şunları söylüyor:
“Hiçbir siyasi yaklaşımımız, siyasi telaffuzumuz yoktur. Siyasetin temelinden kaynaklanan bir eğilimimiz yahut dataları değiştirme taktiğimiz yoktur. Bütün bilgiler yapay zekâ prosedürüyle bilgisayardan elde edilir, kalite şurası tarafından süzgeçten geçirilir, büyük tartışmalar, büyük tahlillerden sonra ay sonunda, ayın 3’ünde yayınlanmak üzere taslak olarak hazırlanır ve kamuoyuna sunulur. Bu kadar kolay.”
- Enflasyon hesaplaması için ENAG’dan yeni model: ‘Veriyi siyasetten arındırmazsanız fakirlik başlar’
ENAG dataları nasıl topluyor?
Ulusoy, enflasyonu hesaplarken dataları internet üzerinden data kazıma denilen formülle topladıklarını anlatıyor.
Verileri büsbütün web sayfalarından, bilhassa de bütün hane halklarının etkin olarak kullandığı sayfalardan topladıklarını belirtiyor.
“Bu, Harvard ve MIT’de uygulanan prosedürün aynısıdır. Dünyada da birtakım merkez bankları, kendi enflasyon bilgilerini oluşturmak için, kendi bünyelerinde bu usulü kullanırlar” diyor.
Getty ImagesENAG enflasyonu nasıl hesaplıyor?
ENAG olarak saatlik enflasyonu hesaplayacak bir sistemlerinin olduğunu, bunu sonra günlük hesaplayıp aylığa çevirdiklerini, onu da yıllığa çevirdiklerini anlatıyor Ulusoy.
Ayçiçek yağı fiyatındaki değişimi örnek olarak aktarmasını istediğimizde bunu şöyle açıklıyor:
“Bütün elde edilebilir ayçiçek yağı fiyatlarının bilgileri o gün çekiliyor. O gün promosyon varsa da o gün artırım varsa da o gün fiyatı değişmemişse de bütün ayçiçek yağı fiyatları çekiliyor. İstatistikteki büyük sayılar kanunu kapsamında bunun ortalaması alınıyor ve bu ortalamadan yola çıkılarak o günkü ayçiçek yağının enflasyonu hesaplanıyor.
“Hata olmasın diye en az yedi sekiz bilgisayardan, eş vakitli olarak, Türkiye’nin her yerinden bütün fiyatları alıyoruz. Eserlerin ortalama fiyatlarını hesaplıyoruz. Günlük hesapları sonra aylığa çeviriyoruz. Eserlerin ortalama fiyatlarıyla TÜİK’in sayfasındaki tartısını çarpıp, enflasyon sepetine katkısını ölçüyoruz. TÜİK’in 415 unsurluk enflasyon sepetinin birebirini kullanarak enflasyon oranını elde ediyoruz.”
Peki, bu 415 unsurluk sepet konusunda TÜİK’le yaklaşım farkları var mı?
“Bir kez enflasyonun matematiksel, tartı vb. tekniği hiçbir yerde değişmez. Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi’nin COICOP (Kişisel Tüketim Harcamalarının Maksada nazaran Sınıflanması) denilen sistemine nazaran üniteler sınıflandırılmıştır. O sınıflandırma 415 unsur üzerinden olmuştur. Örneğin ayçiçek yağı onlardan bir adedidir, domates bir diğeridir vb.” dedikten sonra TÜİK ile fiyat toplama formülünde farklılıkları olduğunu söylüyor Ulusoy:
“TÜİK sokaktaki marketten yahut belirlediği marketlerden fiyatları alıp ona nazaran aylık enflasyonu hesaplıyor. Bu sokağa inme, markete inme bildiğim kadarıyla ayın başında, ortasında ve sonuna hakikat olmak üzere ayda birkaç kere tekrarlanıyor. Ve yeniden bildiğim kadarıyla TÜİK 550 bin tane günlük bilgi alıyor. Bu bilgileri o COICOP’taki 415 unsur sınıflandırmasına nazaran enflasyon sepetine koyup, yükleriyle çarpıp enflasyon pahasını elde ediyor.”
ENAG’ın ise dataları günlük olarak ve web siteleri üzerinden topladığını belirtiyor.
Ulusoy, data kazıma prosedürüyle her ay milyonlarca bilgi çektiklerini belirtiyor:
“Bir saatte bütün Türkiye’nin bilgilerini alabiliyoruz. Günlük yaklaşık 255 bin datayı bir saatte alabiliyoruz. TÜİK’in aylık 550 bin fiyat verisine rağmen 7,5 milyondan fazla fiyat verisini elde ediyoruz. Bu da bizi büyük sayılar kanununun o hoş sonuçlarına götürüyor.”
Getty ImagesTÜİK ile bilgiler neden çok farklı?
“Değildir muhakkak” diyor ENAG yöneticisi ve şu yorumu yapıyor:
“İki tane enflasyon oranı açıklanıyorsa ve bir enflasyon oranı halkın hisleriyle, hissettikleriyle, endüstricinin bilgileriyle, raflardaki fiyatlarla uyuşup başkası uyuşmuyorsa, ortadaki farkı uyuşmayan ünitenin açıklaması gerekiyor.”
Prof. Dr. Ulusoy, “devletlerin genelde makûs datalarda cimri davrandığı” yorumunu da yaptıktan sonra devam ediyor:
“Örneğin büyük bir sarsıntı olduğunda meyyit ve yaralı sayısı devlette cimriliğe neden olur. Enflasyonda da cimriliğe neden olur zira makus bir datadır enflasyon. Devlet her vakit pres yapar.
“Ama ENAG olarak değil de şahsî görüşüm olarak şunu söyleyebilirim; Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki son 40-50 yılda, halkın hissettiği enflasyonla devletin verisi ortasındaki fark hiç bu kadar fazla olmamıştı. TÜİK’in ÜFE’si (Üretici Fiyat Endeksi) ile TÜFE’si (Tüketici Fiyat Endeksi) ortasındaki fark da hiç bu kadar fazla olmamıştı.”
