Wagner kümesi Rusya’nın birinci paralı asker kümesi değil. Eski Rus özel kuvvet çalışanından oluşan yapılar Irak’tan Afrika’ya birçok bölgede Rusya’nın nüfuzu ve çeşitli oligarkların çıkarı için misyon yaptılar. Lakin hiç biri Wagner kadar meşhur olmadı. 2014’te Suriye’de ortaya çıkan, Libya’dan Ukrayna’ya ismini duyuran ve büyüklüğü 50 bin çalışana kadar çıkan Wagner, Rusya için çok daha farklı manaları olan bir küme.
Wagner kümesi, son 1 yılı Ukrayna savaşındaki meşhur Bahmut muharebesinde geçirse de Afrika’daki vazifelerini ihmal etmedi. Sudan, Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki varlıklarına Burkina Faso ve Nijer de eklendi.
İLK ADIM ORTA AFRİKA
Sovyetler Birliği’nin yıkılması sonrası çeşitli özel askeri kümeler 90’larda Afrika’da bulunsalar da mevcut Rus nüfuzunun en sağlam adımı Orta Afrika Cumhuriyeti’ne atıldı. Her şey 2012’de çıkan bir iç savaşla başladı. Büyük bir kısmı Müslümanlardan oluşan “Seleka” kümesi 2012’de ülkenin Hristiyan çoğunluğunu temsil eden hükümete savaş açtı. Çatışmaları durdurmakta zorlanan François Bozize hükümeti, Fransa ve ABD’den yardım istedi. Fransa “Operasyon: Sangaris” ismini verdiği müdahalede 2 bin kadar askerini bölgeye gönderdi. Bu, ülkenin 1960’ta bağımsızlığını kazanmasından beri 7. Fransız askeri müdahalesiydi. Ülkedeki Hristiyanlar daha yerleşik bir ömür sürdürürken Müslümanlar göçebe olarak yaşıyordu. İki küme ortasındaki gerginlikte yaşamsal farklılıkların da değerli bir yer tuttuğunu söylemek gerekir.
Ancak Fransa, artık “sömürgeci” manzarası vermek istemiyordu. Operasyon Sangaris’te Fransız askerlerine verilen angajman kuralları çok daha katıydı. Kâfi müdahalenin yapılmadığını düşünen Hristiyan kümeler kendi ortalarında örgütlenip intikam hücumlarına başladılar. Hristiyanların kurduğu anti-balaka isimli küme hem Müslüman Seleka’lara hem de Fransız askerlerine ateş açtı.
Fransızlar, birkaç yıllık bir uğraşın akabinde 2016’da Orta Afrika Cumhuriyeti’nde tekrardan demokratik seçim yapılmasını sağladı ve vazifesini tamamladığını açıkladı. Geride küçük bir küme bırakarak askerlerinin birçoklarını ülkesine geri çağırdı.
Ancak 2016’dan sonra şiddet olayları tekrar artışa geçti. Fransız hükümeti yeni bir müdahaleye sıcak bakmıyordu. Orta Afrika Cumhuriyeti yeni bir alternatif bulmayı başarmıştı; Wagnerler. Rus paralı asker kümesinin vazifesi orduya eğitim vermek ve idarenin güvenliğini sağlamaktı. Fransızların bilakis iç siyasetlerinde “sömürgeci” üzere bir damga yeme korkusu gütmüyorlardı. Olağan Wagner bu vazifesi karşılıksız yapmayacaktı. Wagner CEO’su Yevgeni Prigojin’in gözü ülkenin altın ve elmas madenlerindeydi. Wagner’in paravan şirketi olarak bilinen Midas Resources, Ndassima altın madeninde işe başladı.
Daha ilginci ise teze nazaran Wagnerler, silahlanan Hristiyan kümelere karşı Seleka’lara da eğitim vermişti. Hatta Fransızlar, Wagnerlerin işe aldığı Selekalara “siyah Ruslar” demeye başlamıştı. Bin kadar Rus’a 500 kadar Seleka eşlik ediyordu. Wagnerler ve Selekalar eski Cumhurbaşkanı Bozize’nin liderlik ettiği Hristiyanlardan oluşan “Değişim için Vatanseverler Koalisyonu’na” (CPC) karşı çaba veriyorlardı.
BAŞKA BİR KIRILMA: MALİ VE NİJER
Benzer bir durum Mali’de de meydana geldi. Bu sefer düzensizliğin sorumlusu Batı Afrika’nın bol bol isyan eden azınlık bir kümesiydi. Tuaregler olarak bilinen bu azınlık küme, genelde çölde yaşıyor Nijer ve Mali idarelerine akınlar düzenliyordu. İstekleri bağımsızlıktı. Lakin Hem Nijer’in hem de Mali’nin en büyük geçim kaynağı olan Uranyum yatakları Tuareg bölgesindeydi. Bağımsızlık, iki ülkenin de önemli ekonomik meseleler yaşaması manasına gelecekti. Tuaregler 2013’te El Kaide’yle iştirak yaparak cihatçı yapılara büründüler. Bu yapıların Mali’nin başşehrini ele geçirmesi üzerinde Fransa, Mali idaresinin talebiyle Operasyon: Serval isminde bir müdahale daha başlattı. Operasyon başarılı olsa da ülkede çeşitli isyanlar çıkmaya devam etti. 2020’de Mali’de darbe olmasıyla başa geçen kumandan Goita, güvenlik sağlamak için Wagnerleri davet etmişti.
Nijer darbesinde de emsal izleri görmek mümkün. Nijer’deki idareden genel memnuniyetsizlikler olsa da Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum’un ülkenin yüzde 2’sine karşılık gelen Arap azınlıktan biri olması başka etnik kökenlerde rahatsızlığa yol açtı. Misyondan alınması konuşulan Cumhurbaşkanlığı muhafızları başkanı Abdurrahman Gani, Cumhurbaşkanı Bazum’u indirerek darbe yaptı. Nijer de birebir Mali üzere cihatçı kümelerle uğraşmıştı.
FARKLI ÜLKE TIPKI YÖNTEM
Sudan’dan Burkina Faso’ya, Mali’den Nijer’e Rusların stratejisi birebirdi. Fransızların sahip olduğu sömürge geçmişi, müttefiklerin yaşadığı etnik ayrılıkçı meseleleri çözememesi ve Afrika’daki vazifesi hakkında kesin bir karar verememesi nüfuzunun azalmasına yol açtı. Ruslar, ne istediklerini bilerek o boşluğu kısa müddette doldurdular.
Darbe olan ülkelerde neredeyse 1-2 ay içerisinde tüm Fransız askerlerinin ülkeyi terk etmesi talep edildi. Bu sayede Atlantik Okyanus’undan Doğu Afrika’nın sonuna kadar bir çizgi yalnızca birkaç yılda büsbütün Fransız nüfuzundan arınmış oldu. Her şeye karşın Fransa’nın Afrika’da elde ettiği kaynaklar onlar için mevt kalım sıkıntısı değil. Fransa, örneğin Nijer’den gereksinimi olan Uranyum’un yalnızca yüzde 5’ini alıyor. Lakin bu, Fransa’nın kendi nüfuz alanından kovulduğu gerçeğini değiştirmiyor. Batı ile Rusya ortasında Ukrayna savaşı sonrası şiddetlenen uğraş bir yeni cephesini daha kazandı. Şu anda ise hala ABD ve Fransa’ya yakın Afrika ülkelerinin Rusya tarafına geçen ülkelere saldırma ihtimali var. Batı Afrika Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) ülkelerinin operasyon yapması halinde Gine, Mali ve Burkina Faso’nun Nijer’e takviye olacağı açıklandı. Yani bu sefer muhtemel bir savaş tüm Batı Afrika’yı sarabilir.
