Google ikaz sistemi 6 Şubat sarsıntısında insanları uyarmakta başarısız oldu

BBC’nin önde gelen programlarından Newsnight, Google’ın zelzele ihtar sisteminin 6 Şubat sarsıntılarında kullanıcılara bildirim göndermekte başarısız olduğunu ortaya çıkardı.

Google, ikaz sistemiyle sarsıntılardan bir dakika öncesine kadar Android tabanlı telefonlar üzerinden kullanıcılara bildirim gönderebilecek teknolojiye sahip olduğunu söylüyor.

Şirket, ihtarın 6 Şubat gece 04.17’de meydana gelen zelzele felaketinden evvel milyonlarca bireye gönderildiğini öne sürüyor.

Ancak BBC, zelzeleden etkilenen üç bölgede yaptığı araştırmaları sırasında bu uyarıyı almış rastgele bir bireye ulaşamadı.

Sistem, Android telefonlarda çalışıyor. Yani iPhone olmayan çabucak hemen her telefonda kullanılabiliyor. Android telefonlar iPhone’a kıyasla çoklukla daha ucuz. Teknoloji piyasası uzmanları bu nedenle Türkiye’deki telefonların yaklaşık yüzde 80’i de Android tabanlı telefonlardan oluştuğunu söylüyor.

Pasifik Kuzeybatı Sismik Ağı’nın yöneticisi Prof. Harold Tobin, “Eğer bu Google’ın bir vaadiyse, bu vaat örtülü bile olsa sarsıntılar öncesinde erken ikaz sistemi hizmeti sunmayı vadediyorsa, o vakit beklentiler yükselir” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Böylesi hayat memat sıkıntısında vaatlerinin ardında durmak üzere sorumlulukları var.”

BBC’nin sorularını yanıtlayan Google’ın bu sistemden sorumlu yöneticilerinden Micah Berman sistemin çalıştığı konusunda ısrar ederken, “Bu sistemin devreye girdiğine ve ikazlar gönderdiğine eminiz,” dedi.

Ama şirket, bu ihtarların yaygın bir formda insanlara ulaştığına ait rastgele bir ispat sunmadı.

10 milyondan fazla insanı etkileyen sarsıntılarda resmi bilgilere nazaran 50 binden fazla insan hayatını kaybetti.

7.8 büyüklüğündeki birinci sarsıntının akabinde 13.14’te merkez üssü Elbistan olan yeni bir zelzele meydana geldi. BBC, bu ikinci sarsıntı için ihtar aldıklarını söyleyen az sayıda da olsa kimi şahıslara ulaştı.

Sistem nasıl işliyor?

Google’ın Android Sarsıntı İkaz Sistemi, Türkiye’de Haziran 2021’de faaliyete geçti.

Sistem, dünyada çok sayıda ülkede çalışıyor. Şirket, zelzele ikazlarını gönderebilme kapasitesini Android hizmetinin “temel” ögelerinden biri olarak tanımlıyor.

Uyarı sistemi, Android’in yaygın telefon ağından yararlanıyor. Akıllı telefonlar, sarsılmayı tespit edebilen küçük ivmeölçerlere sahip.

Birçok telefon tıpkı anda sarsılırsa Google, zelzelenin merkezini belirleyip ve sarsıntının şiddetini de iddia edebiliyor.

Bir zelzelenin büyüklüğü Richter ölçeğine nazaran 4.5 yahut üzerindeyse, Android sistemi ihtar gönderebiliyor.

Berman sarsıntı ikazını, “Bu, muhtemelen telefonunuzda daha evvel hiç görmediğiniz bir ihtardır. İkaz, telefon ekranınızı ele geçirir,” diyerek anlatıyor.

Uyarı esnasında ekranda, “çök, korun ve tutun” formunda tabirler beliriyor ve beraberinde de yüksek bir alarm sesi duyuluyor.

Ayrıca telefonunuz “rahatsız etme” modunda ise bile sistem otomatik olarak komutları geçersiz kılıyor.

Berman da buna atıfta bulunarak, “Telefonunuz ne durumda olursa olsun, bu uyarıyı alabilmeniz gerekiyor,” diyor.

Google, sisteminin 6 Şubat’ta milyonlarca beşere muvaffakiyetle ihtar gönderdiğini sav ediyor.

Berman, insanların Google’dan alacakları ikazın zelzele merkezüssünden ne kadar uzakta olduklarına bağlı olduğunu söylüyor. İnternet üzerinden iletilen bir ileti, zelzele dalgalarından çok daha süratli dolaşabiliyor.

Bazı durumlarda bu müddetin bir saniye ya da daha kısa, bazen 20-30, bazen de 50-60 saniyede olabileceğini aktarıyor.

BBC’nin konuştuğu beşerler, zelzeleden saatler, günler ve haftalar sonra dahi sistemden kendilerine gelen rastgele bir ihtar olmadığını söyledi.

Bu nedenle BBC takımı ikazın ulaştığı insanları bulmaya çalıştı.

Ekiplerimiz sarsıntıdan etkilenen bölgelerden Adana, İskenderun ve Osmaniye’ye gitti ve Android telefonları olan yüzlerce beşerle konuştu.

BBC grubu, İkinci sarsıntıdan evvel ikaz alan birkaç bireye ulaşsa da gece meydana gelen ve en yıkıcı olan sarsıntı öncesinde ihtar aldığını söyleyen hiç kimseye ulaşamadı.

İskenderun’da, yıkılan hastanede babaannesini kaybeden Alican, geçmişte bir ihtar aldığını lakin bu sarsıntıda rastgele bir ikaz almadığını söylüyor.

Deprem bölgesinde tespit ettkilerimizi Google yöneticilerinden Berman’a sorduk.

Google yöneticisi, “Çok şiddetli ve yıkıcı birinci zelzele sırasında ikaz sistemi kullanıcılar dikkatlerini değişik şeylere yönelttikleri için art planda kalmış olabilir. Bence bu en beklenen açıklama üzere görünüyor” diyor.

Ama BBC’nin konuştuğu beşerler, kendilerine rastgele bir ihtar almadıklarında ısrar ediyorlar.

Çadırda yaşayan 25 yaşındaki Funda, aile fertlerini kaybettiğini anlatırken, “Yakınlarımızı toprağa verdik. Eniştem ve yeğenim birbirlerine sarılı halde gömüldüler,” diyor.

Android tabanlı bir telefonu olan Funda, asla bir ikaz almadığını lisana getiriyor.

Sosyal medyadaki sessizlik

Google’ın sisteminin faal olduğu başka ülkelerde, insanların sarsıntı sonrasında ihtar aldıklarını toplumsal medyada paylaşmları hayli yaygın bir durum.

Berman, bu bahiste az sayıda geri bildirim kaynaklarından birisinin de toplumsal medyadaki müşahedeleri olduğunu tabir ediyor.

Ancak Türkiye’deki birinci sarsıntıdan sonra toplumsal medya alışkın olunmadık bir biçimde sessizdi. Bunu Berman da kabul ediyor.

Google yetkilisi, “Bu olayın toplumsal medyada gereğince yankılanmamasının nedenlerine dair güçlü bir açıklamam yok” diyor.

BBC, şirketten insanların bildirim aldıklarını gösteren bir bilgi olup olmadığını sordu.

Google’ın bize sunduğu tek ispat dokümanı, şirketin o gün ikaz hakkında konuşan 13 toplumsal medya gönderisinin yer aldığı bir PDF evrakı oldu.

Bu gönderilerin sahipleriyle bağlantıya geçtik.

Bu bireylerden biri, Adana’da ihtar aldığını belirten Rıdvan Güntürk’tü. Fakat BBC’ye konuşan Güntürk bunun ikinci zelzele için olduğunu, birinci zelzele için bir ikaz almadığını söyledi.

Sosyal medya gönderilerinin sırf bir tanesi birinci sarsıntıyla ilgili bir uyarıyı ayrıntılı bir halde açıkladı. BBC, bu gönderiyi yapan bireyle konuştu.

İsmini paylaşmayan toplumsal medya kullanıcısı, bir ihtar aldığını düşündüğünü lakin olayın vahameti nedeniyle bundan emin olamadığını söyledi.

Google, ayrıyeten kullanıcı anketlerinden sistemin işe yaradığını gösteren geri bildirimler aldığını söyledi. Fakat bu bilgileri paylaşmayı reddetti.

BBC’ye konuşan Prof. Tobin, Google’ın sisteminin nispeten yeni olduğunu ve kullanışlı olabileceğini, fakat şirketin şeffaf olmasının da değerli olduğunu söyledi.

Prof. Tobin, “Eğer temel insan ömrü yahut kamu güvenliği ile ilgili bir bilgiyi paylaşıyorsanız, bu sistemin nasıl çalıştığı ve ne kadar âlâ çalıştığı konusunda şeffaf olma sorumluluğunuz vardır,” diyor ve kelamlarına şöyle devam ediyor:

“‘Şurada burada bildirimler göründü’ formundaki bir anekdottan bahsetmiyoruz. Bunlar yaygın ihtar sistemleri olarak tasarlandı. Bütün sorun de bu.”

Deprem uzmanı Prof. Şükrü Ersoy da BBC’ye verdiği mülakatta eşinin sarsıntı bölgesinde olduğunu ve Android telefonu kullandığını fakat buna karşın rastgele bir ihtar almadığını belirtti.

Uyarı alan birine de rastlamadığını belirten Ersoy şöyle devam ediyor:

“Google’ın sistemi şayet ki çalışmış olsaydı, tahminen de çok yararlı olabilirdi.

“Ancak bu sistem, böylesi değerli bir sarsıntıda işe yaramadı. Bu da şu soruyu akla getiriyor: Şayet bu yararlı bir sistemse, neden bu kadar büyük bir sarsıntıda, son 100 yılın en büyük sarsıntılarından birinde, faydalanamadık?”

Google, röportajdan sonra BBC’ye yaptığı açıklamada, “Yıkıcı bir zelzele sırasında, kullanıcıların bir uyarıyı alıp almayacağını, fark edip etmeyeceğini yahut ihtara reaksiyon verip vermeyeceğini etkileyebilecek bir sürü faktör var. Bunlar ortasında zelzelenin özellikleri ve internet irtibatının olup olmadığı da yer alır” dedi.