Hasan Rastgeldi, çağdaş Türk fotoğrafının en verimli sanatçılarından biri… Şu sıralar üzerinde çalıştığı yeni koleksiyonunda Anadolu beşerinin kadim köklerini, biriktirdiği pahaları, yaşama kültürünü, inanç ve alışkanlıklarını işleyen sanatçı, 2020 yılında yitirdiğimiz, Türk medyasının duayen kalemlerinden Bekir Coşkun ile ortak bir proje yürütmüştü.
Urfalı iki kuzen Hasan Rastgeldi’nin fırçası ile Bekir Coşkun’un kalemini buluşturan “Yazının Rengi” sergisi, sanat ile siyaset üzere iki farklı alanın aslında ömrün içinde her an nasıl yan yana yürüdüğünü ve birbirinden nasıl beslendiğini gözler önüne sermişti.
Sanatını yeni temalar, yeni renkler ve yeni tuvallerle sürdüren, onlarca yıldır yaptığı üzere tecrübelerini, ustalığını ve birikimlerini anbean yeni öğrencilerine aktaran, orijinal yapıtlarla yarışlara ve stantlara katılan sanatçımızla sanatsever okurlarımız için söyleştik…
Ülkemizde siyaset gündemden düşmüyor. Seçim sonuçlarını günlük hayatımızın her noktasında tüm tartısıyla yaşıyoruz. Sanat – siyaset alakana dair bir sanatçı olarak görüşünüz nedir?
Sanatla siyaset birbirini tüm hayatımız boyunca tesirler. Bazen birbirini yoğurup şekillendirir bazense onları karşı taraflarda birbiriyle savaşırken görürüz. Sanat güzelliğin peşindedir. Siyaset bu sürece müdahale ettiğinde sanat elbette kendini savunur, muhalif sesiyle kendi siyasetini estetik araçlarla yaratır.
Seçim sonuçlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Halkın iradesi yüzde yüz yansımışsa diyecek bir şey yok. Lakin uzun yıllardır bunun böyle olmadığını, bir biçimde sonuçlara müdahale edildiğini İstanbul’da yinelenen son mahalli seçimlerde görmüştük.
Peki ne yapmalı?
Bir sefer her şeyden önce umutlar yitirilmemeli. Özellikle de bir sanatçının direnci katiyen düşmeyecek. Sanatçı umutları tazeleyen, yeni umutlar yaratan ve geleceği kuran kişidir çünkü.
Nasıl yapar bunu?
Eserleri ve bildirileriyle yapar. Geçmişin güzelliklerini o ana taşır, bir tarih şuuru oluşturur. Güzelliği, güzelliği, ömürden yana olanı gündemde fiyat.
Sanatınıza dönecek olursak son fotoğraf serinizi “Anadolu kültürü ve mirasının fotoğraflı tarihi” olarak değerlendiriyorsunuz…
Evet Anadolu’nun has evladı olarak bu topraklara borcumu ödeme çabası olarak kıymetlendirebiliriz bu Anadolu serisini. Ondan aldıklarımı geri vermek tahminen de. Öz kültürümüzün insanlığın üniversal mirasına kattığı hasletleri yansıtma çabası.
Bu çok savlı, volümlü ve çok renkli bu yapıtların esinini, neleri amaçladığınızı yapıtlarınız ışığında anlatır mısınız bize?
Eğer bir coğrafyanının kültürüne, yaşayışına ve yazgısına şahsen tanıklık etmişseniz ve elbette içinizde bu etkilenimleri, tanıklıkları sanatsal bir tabire dökecek yeteneğe de sahipseniz bol bol esine de sahipsiniz demektir.
Zaten Anadolu bu noktada eşsiz bir esin kaynağı!..
Hiç kuşkusuz. Bu seride büsbütün kendi kozmik kıymetlerimizin sözünü bulma çabası olarak tanımlayabilirim bu son çalışmaları. İleride bir stant olarak görücüye çıkacak koleksiyonuma “Masalın İçinde” ismini verdim.
Anadolu hafızasının belleğini esasen masallar örmemiş midir? Bu yüzden sanatçının masalları esin olarak seçmesi çok etkileyici…
Bu kaçınılmaz bir şey. Sanatçı, içinde yaşadığı toplumun ve kültürün bir ürünü değil midir esasen. Ve kuşkusuz insanlık tarihi, sürekli genişleyen bir anlatı değil midir? Lisandan lisana yayılan, sonra farklı biçim ve yöntemlerle kayda geçirilen kıssalardan oluşur bu varlıklı miras.
Neler var bu esinin içinde masallara dair?
Mitolojinin görkemli ilahlarının yanında yürüyüp yürüyüp de bir arpa uzunluğu aralık kat edemeyen yolcular da bu anlatıda kendine yer bulur. Masallar üzere beşere dair her şey, bin bir kılıkta karşımıza çıktığı büyülü bir sahneye benzeri bu anlatı cihanı… Bir vardır, bir yoktur. Oyuncular değişse de macera devam eder.
Resminiz masallara nasıl aksediyor?
Öncelikle fotoğraflarımda kurduğum sahneler yoluyla, insanlığın kadim dönemlerine dayanan bu masalları kendimce yorumluyorum. Tufan’dan kaçan Nuh’a, mağara duvarına aksettirilmiş heyecanlı avcıya, Göbeklitepe’nin gizemli sembollerinden Kapadokya’nın isimsiz kahramanlarına, Çatalhöyük tanrıçalarından Truvalı Helen ve Kral Midas’a sesleniyorum. Boyanın ve resme dair materyallerin tüm imkanlarını önlerine seriyor, onları yine sahneye davet ediyorum. Fotoğraf sanatına gönül verenleri de bu masalları dinlemeye davet ediyorum. Tuvallerime yansıyan kadim imgelerin size içinizdeki kahramanları hatırlatmasını ve kendi yolunuza yeni esin kaynakları vermesini umuyorum.
Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde Hamza İnanç, Turan Erol, Adnan Turani, Nevide Gökaydın ve Burhan Vural üzere çok önemli sanatçıların elinde yetiştiniz. Sizi en çok hangisi etkiledi?
Tartışmasız Turan Erol. Bu yıl içinde onu da kaybettik biliyorsunuz. Onun bir sözüözellikle beni çok etkilemişti. “Bir fotoğrafta çok renklilik, çok renk kullanarak elde edilmez. Fotoğrafta renklilik bir ya da iki rengin kendi tonlarını bir tuvalde buluşturarak sağlanır” sıkıntısı. Onun bu sözü benim fotoğrafımda en büyük unsurlardan biri olmuştur.
Siz aslında fotoğraf öğretmenliği eğitimi aldınız. Lakin vakitle sanatçılık ve öğreticilik kesin çizgilerle ayrılıyor sanırım.
Evet hayat koşulları ve yeteneğiniz sizin yolunuzu çiziyor yolunuzu. hamza İnanç hocamız bize bu yol ayrımını sık sık tekrarlardı ki yolumuzu kendimiz çizebilelim. “Gazi Eğitim Fotoğraf Bölümüüç tip mezun verir. Kimilerinden çok yeterli öğretmen olur. Bazılarından çok güzel sanatçılar çıkar… ” Ki bugün şöyle bir araştırın bizim okuldan çok önemli fotoğraf ve heykel sanatçıları yetiştiğini görürsünüz. Ve akabinde üçüncü tip mezunları şöyle tanım ederdi; “İyi öğretmen olamayan ya da sanatında ilerleyemeyenlerin dışında bir üçüncü tip mezunlar vardır ki onlardan da çok yeterli poker oyuncuları çıkar!” Biz o yıllarda yatılı okurduk. Yatakhanelerimiz atölyelerle iç içe idi. Fotoğrafla ilgilenmeyen bu arkadaşlarımız uzun kış gecelerinde yatakhanelerde poker kümeleri kurar ve kendi meziyetlerini geliştirirlerdi.
Pokerdeki ustalığınız bir muamma olsa da verimli bir öğretmenlik mesleğiniz oldu, değil mi?
Evet poker konusu bende zayıf kaldı. 1970 yılında Siirt’te bir ortaokulda başladı öğreticilik maceram. Sonra Urfa’da sürdüöğretmenlik. 1982’den 1997’ye kadar da Buca Eğitim Fakültesi’nde üniversite öğrencilerine fotoğraf dersi verdim.
Uzun öğreticilik yılları içinde sizin öğrencileriniz ortasından şöhret olan, muvaffakiyete ulaşan isimler de vardır kesinlikle…
Olmaz olur mu!.. Mesela Orhan Umut. Atölyesini İstanbul’da kurdu ve gerçekten üretken bir isim. mükemmel tekniğe sahip, fotoğraflarında kendine özgü bir dünya yaratabilmiş, çok takdir ettiğim bir isim.
Resim sanatı deyince sanat akımlarından da söz etmek gerekiyor. Hasan Rastgeldi kendisini bu akımlardan hangisine yakın buluyor?
Çağdaş fotoğraf öyle bir noktaya geldi ki bir ismi, bir akım içine hapsedemiyorsunuz. Sanat da sanatçı da daha özgür artık. Hem kullanılan materyaller açısından özgürleştiler hem de kullanılan sanat lisanı yönünden.
Tam burada siz fotoğraf anlayışınızdaki özgürlüğü anlatırsanız tahminen biz de bu özgürleşmeyi daha âlâ kavrayabiliriz…
Tabii ki. Ben fotoğraflarında kumaştan tutun, birçok kolaj gerecini gönlümce kullanabiliyorum. Bu müthiş bir özgürlük. Çağdaş fotoğraf öncesinde böyle gereçleri kullanmak kimsenin aklına gelmez, gelse de kullanmaya yürek edemezdi.
Resim, çokluk manasında sözlü ve yazılı sanatların imkanlarına sahip değil. Biricik fotoğraf, bildirisini geniş kitlelere nasıl ulaştırır?
Bu sorunuza çok güzel ve popüler bir örnek vereyim. Leonardo da Vinci, Rönesans’ın en önemli sanatçılarının başında gelir. Sanatla ilgilenenler bilir ki Leonardo öyle çok sayıda eser üretmemiştir. Ancak onun küçük boyutlu bir Mona Lisa’sı yüzyıllardır dünyanın her bir yanında tanınmakta. Üstelik dijital dünyada bir yapıtın geniş kitlelere ulaşması çok daha kolay. Artık elinizdeki şu küçücük telefonla Louvre Sarayı’na girebilir ve Mona Lisa’ya ulaşabilirsiniz. Sanat artık bir tık önünüzde, kâfi ki sizde o heves olsun.
Sanatın birinci gayesi güzelliğin peşinde koşmak. Hasan rastgeldi’nin sanatı, güzelliğin dışında neyin peşinde koştu bu kadar yıl?
Güzellik, sanatın birçok emelinden sadece biri. Mesela Picasso’nun La Guernica’sı, İspanya’nın faşizmin boyunduruğu altına girdiği bütün o acı dolu yılları bir çerçevede anlatmaz mı?.. Bu manada sanat yalnızca güzelliği değil, hayatta daima var olan çirkinliği, acı ve kötülükleri de sergileyerek insanın sesi, çabası ve umudu olur.
Ülkemizin problemleri ortada. Kısır siyasi tartışmalar, giderek büyüyen çözümsüz meseleler ülkemizde tek gündemi oldu. Sanatçının bu ortamdaki misyonu nedir?
Sanatın lisanı üniversal. Lakin bu lisan, kendi yöreselliklerinden yola çıkarak sözlerini bulur. Uygun sanat yapıtları, öncelikle kendi kültürlerinin pahalarını açıklar ve yansıtır. Daha sonra ortak bir lisanda buluşur sanat yapıtları. Yarattığı tesirleri ve estetik pahalar birbirlerine eklemlenerek üniversal düzeyde devasa bir lisan oluşturur bu eserler. Kendi lisanına, kültürüne yabancı bir sanatçının dünyaya da söyleyeceği pek bir şey olamaz. Mesela Cumhuriyet’in birinci yıllarında birçok yetenekli isim Avrupa’ya yollandı, oralarda kendi kollarında önemli eğitimler alıp yurda döndüler. Oralarda hangi sanatsal akımlara kendilerini yakın bulmuşlarsa ülkelerinde o anlayışla eserler yaptılar. Pekala bütün bu çabalar ve oluşumlar, Türk sanatında bir Rönesans tesiri yaratmış mıdır, özgün bir sanat anlayışı oluşturmuşlar mıdır, maalesef hayır. Mustafa Kemal’in çok aydınlıkçı ve önemli projesiydi o. Ortalarında Şeker Ahmet Paşa, Ali İstek Paşa üzere asker kökenli sanatçılarımızın Avrupa’da fotoğraf tahsil etmeleri her şeye karşın faydalı olmuştur. Esasen fotoğrafta bir stil ve ekol yaratmak vakit ister.
Aradan geçen yüz yıl bu vakit için kâfi değil mi?
Açıkcası yetmedi. Büyük ara kat etmiş olsak da yetmedi maalesef. Avrupa sanatının, Rönesans sanatının mertebesine ulaşamadık henüz. dünya sanatına önemli ressam ve heykeltıraşlar kazandırsak da bunlar nitelik ve nicelik olarak kâfi değil. Özgün bir Türk resmi kimliği henüz oluşmadı. türk resmi emekleme dönemini bitirdi, artık ayağa kalktı ve Fransız, Alman, Hollanda, İtalyan ya da Doğu fotoğrafıyla yarışa, kendini ispat etmeye çalışıyor.
Ama son yıllarda güya sanatın ve sanatçının önüne konan mahzurlar azalmadı, arttı! Siz bu noktada ne hissediyorsunuz?
Bunu kör gözler dahi görüyor. Türk sanatının özü öbür odaklara kaydırılmaya çalışılıyor. Türk sanatı, klâsik sanatlarımıza indirgenmeye çalışılıyor. İsmi sanı olan isimler ve yapıtları değersizleştiriliyor. Kardeşlik bildirisi tasasıyla yapılmış bir yapıta ‘ucube’ dendi. Bunlar yalnızca fotoğraf ve heykelde değil sinemada, tiyatroda, edebiyatta da yaşanmakta. Devletin imkan kapıları fikirdaş olmayan sanatçılara kapandı. Birçok sanatçı, gerçekten sıkıntı günler yaşıyor. Halbuki sanatçı, çok özgür bir ortamda düşünmeli, üretmeli ve korkmadan düşüncelerini söz edebilmeli. Cumhurbaşkanımızın yanında İbrahim Tatlıses var. Sanatçı ve sanatçı tercihimizi bu bence pek güzel tabir ediyor.
Geleneksel sanatlar problemine dönersek. Bir ülkede klâsik sanatların yaşatılması yanlış bir siyaset midir?
Olur mu, tam bilakis. Bu sanatlarımızın her biri değerlidir, önemlidir ve ulusal sanatımızın özünü teşkil ederler. Lakin gerek lanse edilişiyle gerek kimi meraklıların ferdî tavırları sonucu bu sanatlarımıza adeta kutsallık atfedildi. İşte bu yanlış. Mesela minyatür sanatını ele alalım. Bu fotoğraf usulünün vaktinde çok fonksiyonel bir tarafı da var. Fotoğrafın yasak olduğu yıllarda savaş planları, taktikler minyatürle anlatılmış. Hattatlık yani kaligrafi da esasen resme uygun bir sanat. Ancak siz bunlara özel bir alan tayin edip başkalarını öteler, farklı manalar yüklerseniz sanata bir fayda sağlamış olmazsınız. Her sanat usulü ve ürünü, bir öncekini aşarak ilerler. Sanat da toplumlar da böyle ilerler. Geçmişte yapılmışları taklit etmek kimseye bir şey kazandırmaz.
Özgürlüklerin kısıtlandığı, sanatın ve sanatçının üzerine baskı uygulandığı dönemlerde sanatçının tavrı nasıl olmalı?
Bir sefer korkak olmamalı, toplumun meselelerinden uzak durmamalı. Bugün büyük bir sanatçı olarak Picasso’dan söz ediyorsak, o büyüklük yalnızca yapıtları yüzünden değildir. Ona başkaldırısı için de hürmet duyuyoruz.
Son sorumuzla tekrar sanata dönelim. Uzun yıllardır eserler veriyorsunuz, içinizde sanatınıza dair bir ukde kaldı mı?
Sanatçı aslında ölümsüzlüğü aramaz mı? Pekala niçin arar ölmezliği? Çok daha farklı eserler üretebilmek, dünyayı güzelleştirebilmek için. Her sanatçının amacı, kendisinden sonra elle tutulur birkaç eser bırakabilmiş olmaktır. Dünya sanatına damgasını vurmuş sayısız isim üzere ölmez eserler yaratabilmek, sanatçının doyuramadığı ukdesi budur işte.
