KDV ve ÖTV üzere, harcamalar üzerinden anında tahsil edilen dolaylı vergilerin tüm vergiler içindeki hissesinin artması, ekonomistlere nazaran halk aleyhine bir gelişme.
Ekonomim muharriri Alaattin Aktaş, 1985 öncesi dolaylı vergilerin tüm vergiler içindeki hissesinin üçte bir oranında olduğunu, bugün bu oranın üçte ikiye çıktığını belirtti, bu durumun vergi sisteminde büyük bir adaletsizlik yarattığına dikkat çekti.
Aktaş’ın “Vatandaş vergide işte bu türlü soyuluyor!” başlıklı yazısının ilgili kısmı şöyle:
“Bir yandan KDV, bir yandan ÖTV… Artık en temel besin hususu de, en temel sıhhat hizmeti de, hangi tıp mal ya da hizmet olursa olsun her harcamaya vergi uygulanacaktı.
Aynı tüketimi yaptığında minimum fiyatla çalışan da birebir ölçüde vergi ödüyordu, çok âlâ çıkarı olan biri de, milyonlara, milyarlara sahip bir varlıklı de…
Dolaylı ya da vasıtalı vergilerin toplam içindeki hissesi artarken, doğal olarak dolaysız ya da vasıtasız vergilerin hissesi azalmaya başlamıştı. Bu durum vergi sisteminde vakit içinde çok büyük adaletsizlik yaratacaktı.
NEREDEN NEREYE?
Hazine ve Maliye Bakanlığı bilgilerinden 1980 yılına kadar uzanan bir çalışma… 1980’li yılların başı, Türkiye şimdi KDV ile tanışmamış… Dolaylı vergilerin toplam vergi gelirlerindeki hissesi yaklaşık üçte bir seviyesinde. Çıkar üstünden ödenen dolaysız vergilerin hissesi ise üçte iki dolayında seyrediyor. 1985’te KDV devreye girince dolaylı vergilerin hissesi bir anda yüzde 48’e ulaşıyor.
Kimsenin gelirine bakılmıyor; harcayan vergisini anında ödüyor.
Dolaylı verginin hissesi vakitle yükseliyor ve artık yüzde 50’nin üstünde seyrediyor, hatta yüzde 60’a yaklaşılmış. Yıl 2001 ve dolaylı vergilerin hissesi yüzde 59.5 seviyesinde oluşuyor. 2002’de ÖTV’nin devreye alınmasıyla birlikte dolaylı vergilerin hissesi bir anda yüzde 66’nın üstüne çıkıyor.
Dolaylı verginin hissesi o yıldan bu yana yüzde 60’ın altına hiç inmiyor. Hatta 2013 yılında yüzde 69.2’lik hisseye ulaşılıyor.
PAYLAR YER DEĞİŞTİRDİ
Dolaylı-dolaysız vergi istikrarı 1980 yılında yaklaşık olarak üçte bir-üçte iki seviyesinde oluşmuştu.
Bu yılın birinci beş ayındaki bilgilere bakıyoruz; bu sefer tam aksine bir istikrar var. Toplam vergi gelirlerinin üçte ikisi dolaylı, üçte biri dolaysız vergi.
DEĞİŞİKLİK HİÇ KOLAY DEĞİL
Vergideki bu istikrar ya da özünde dengesizlik belirli ki o denli kolay kolay değişmeyecek, düzelmeyecek.
Bir defa siyasi otoritenin vergide adalet sağlamak üzere bir niyetinin olması gerekir. Bu niyet ortaya konur, sonra buna nazaran uğraş gösterilir; başarılı olunur, olunmaz; o da farklı. Ancak evvel niyet.
İşte atılan son adımlar… Tekrar işin kolayına kaçılıyor ve dolaylı vergilere yükleniliyor.
Artırılan bu vergiler vatandaşın cebinden çıkıyor çıkmaya lakin bu Maliye’nin kasasına da tam olarak girmiyor. Bu köşede dün yazdığım üzere tahakkuk ettirilen vergi ve öteki gelirlerin tahsilatında yıllardır üstesinden gelinemeyen o denli büyük bir sorun var ki… O çarpıcı fiyatı bir defa daha vermekte fayda var. 2022’de tahakkuk ettirildiği halde tahsilatı gerçekleştirilemeyen gelir 1.1 trilyon lira. Bu meblağın yarısını, haydi dörtte birini bile tahsil etseniz büyük bir kaynak.
Ama bu meselelerin üstüne gidilemiyor; gelsin yeni dolaylı vergiler!
Son yıllarda yüzde 60-65 ortasında salınmakta olan dolaylı vergilerin toplamdaki hissesi bu gidişle çok daha artacak.”
