Avrupa, son 5 yılda sağ siyasetin yükselişine sahne oldu. İngiliz Boris Johnson ya da Yunan Kyriakos Miçotakis üzere merkez sağ siyasetçilerin yanında popülist siyasetler izleyen ve “Trumpvari” halinde tanım edilen Macaristan’ın Victor Orban’ı yahut Polonya’nın Andrej Duda’sı da son seçimlerde koltuklarını sağlamlaştırdı.
İtalya’da, Giorgia Meloni önderliğinde, Sylvio Berlusconi’nin partisini de içeren sağ ittifak iktidara geldi. Fransa’da Marine Le Pen oyunu giderek arttırırken Almanya’da, çok sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisinin oy oranları yüzde 20’lere dayandı. Böylelikle Batı Avrupa’da da sağ rüzgârlar esmeye başladı.
İşte, bu tipten popülist çok sağcı akımların bir yenisi de İspanya’da doğdu. Bu akımın natürel ki dünyanın öteki çok sağ hareketleriyle birçok ortak noktası olduğu söylenebilir. Lakin onlardan farklı olduğu noktalar da var. Bu farklılıklar İspanya’nın tarihine ve kendine has problemlerine dayanıyor.
VOX’UN DOĞUŞU
İspanya, uzun müddet parlamentosunda çok sağ parti bulundurmamasıyla övünen bir ülkeydi. Franco rejiminden bu yana (en azından 2014’e kadar) ülkedeki en önemli sağ parti, Halk Partisi (PP) olmuştu.
Suriye iç savaşı ve devamında patlayan göçmen sorunu, çok sağ hareketlerin tabanlarının Avrupa çapında genişlemesine yol açtı. Bu süreçte yükselen popülist rüzgârı ardına alan partilerden biri de Vox oldu. İsmini Latince bir tabir olan “Vox Populi, Vox dei” yani “Halkın sesi, hakkın sesi” kalıbından alıyordu.
Vox Partisi, 2014’te merkez sağcı PP’den kopanlar tarafından kuruldu. Bu kümeye nazaran ülkedeki ayrılıkçı hareketler giderek daha tehlikeli hale geliyordu. Önü kesilmezse evvel Katalanlar ayaklanacak ve bunu başkaları takip edecekti. Vox, Avrupa’daki başka sağ hareketleri üzere göçmen ve Avrupa Birliği tersliği üzere görüşleri zati savunuyordu, lakin Vox’un takviyesini arttıran ana sebep bölünme korkusu oldu.
2016’da yaşanan ve “kurt sürüsü davası” olarak bilinen bir cinsel akın davası, #metoo hareketini İspanya’ya getirdi. Buradan başlayan rüzgâr, ülkedeki cinsel akın maddelerinin değişmesine sebep oldu. Yeni cinsel atak tarifinin son derece geniş olduğunu ve erkekleri mağdur ettiğini argüman eden Vox, genç erkekler ortasında oylarını arttırmaya başladı. Böylelikle Vox, Batı’da son on yılın politik kamplaşmalarının temelini oluşturan kültür savaşlarında önemli bir figür halini aldı.
2017 yılında Katalan bölgesinde bir referandum yapıldı. Katalan ayrılıkçı partileri, İspanya’dan ayrılmak istediklerini söylediler ve ayrılığı resmen duyurdular. Ayrılıkçıların polisle ağır çatışmaları sonucu hareket bastırıldı. Hareketin başkanı Carles Puigdemont yurtdışına kaçarken öteki öncüleri mahpus cezası aldı.
İşte İspanya’daki bu “kalkışma” Vox patlamasında öncü oldu. Vox’un yıllardır tekrarladığı ayrılıkçı tehdit birçok İspanyol’un karşısına buz üzere bir gerçek niteliğinde çıkmıştı. İspanya’daki bu kutuplaşma, Vox için şahane bir seçim ortamı oluşturdu. Vox, Katalunya üzere bölgelerin otonomluğunu elinden alacak ve devleti güçlendirecek vaatler veren bir partiydi. Tam da bu sayede beklediği sonucu almayı başardı. Yüzde 15 oy ve 52 sandalye ile Franco’dan bu yana parlamentoda yer edinen birinci çok sağ parti oldu.
VOX’UN DÜŞÜŞÜ
2019’da İspanyol Sosyalist Emekçi Partisi (PSOE) tekrar zafer ilan etmiş olsa bile Vox’un başarısı sol etraflarda endişe yaratmıştı. İspanyol solculara nazaran, İspanya Franco periyoduyla şimdi yüzleşmişti. Mümkün bir sağ rüzgâr tüm kazanımları sıfırlayabilirdi. Fakat Covid-19 pandemisinin başlamasıyla beklentiler altüst oldu. Önderlerinin mahpusa girmesi sonrası zayıflayan Katalan ayrılıkçılar, sahip oldukları dayanağı pandemiyle çaba sürecinde düzgünce yitirdiler.
Bu noktada, İspanya’nın liberal sol ve sol kimlik siyaseti açısından Avrupa’daki en güçlü ülkelerden biri olduğunu hatırlatmak gerekir. LGBT hareketi de dahil olmak üzere kimlik temelli sol hareketler, İspanya’da önemli bir altyapıya sahiptir. İşte bu sebepten dolayı, ayrılıkçıların güçten düşmesi Vox’un en büyük kozunu elinden aldı. Göçmen sorunu ya da klasik hayat şekli, bölünme endişesinden gelen takviyenin yerini almaya yetmedi. Bu biçim çekincelere sahip İspanyollar Vox’un içinden çıktığı Halk Partisi’ne yöneldiler.
Bu sayede PP, 2023 seçimlerden birinci parti olarak çıktı. Yüzde 33’lük oyuyla 136 sandalye alırken rakibi PSOE, yüzde 31 oy ve 122 sandalyeyle ikinci sırada yer aldı. Seçimden evvelki beklenti, PP’nin yalnızca seçimi kazanmayacağı birebir vakitte parlamento çoğunluğunu alarak Vox ile bir koalisyon kuracağı istikametindeydi. Fakat 2019’da yüzde 15 oy alan Vox, bu seçimde yüzde 12’ye fikir sandalye sayısı koalisyona yetmedi. Vox’un evvelki seçimdeki sandalye sayısı 33’ken bu seçimlerde 19’a indi. Böylelikle sağ partiler, hükümet kurmak için gereken 176 sandalyeye ulaşamadılar.
Mevcut durumda, sağ ittifakın hükümet kurabilmesi için gereksinimi olan 11 sandalyeyi bulması güç gözüküyor. Seçime giren öteki partiler ya sol yüklü yapılar ya da ayrılıkçı hareketlerden oluşuyor. Bu partiler büyük ihtimalle çok sağcı Vox’un hükümete ortak olmasını desteklemeyeceklerdir.
Ancak bu da mevcut Başbakan Pedro Sanchez’in işinin kolay olduğu manasına gelmiyor. Sanchez’in muhtaçlık duyduğu oylara sahip olan Katalan ayrılıkçılar masada Başbakanı güç durumda bırakabilirler. Puigdemont’un Belçika’ya kaçması sonrası ayrılıkçı Junt Partisi’nin başına geçen Miriam Nogueras, “Sanchez’e karşılığını almadan takviye vermeyeceğiz” tabirini kullandı.
Yani PSOE ve Sanchez seçimde birinci sırayı kaybetmiş olmasına karşın öteki partilerin takviyesiyle hükümet kurmaya daha yakın üzere duruyor. Fakat ayrılıkçı partilerin kilit rolde olması, müzakerelerden sonuç çıkmaması halinde ülkedeki bölünme korkusunu tekrardan ateşleyebilir. Mümkün bir seçim tekrarında Vox’un kaybettiği oyları toplaması kelam konusu olabilir. Yani kısaca, İspanya’da sol kazanmış üzere gözüküyor. Lakin merkez sağcı PP’nin en çok oyu alması, gelecekte sağın hala yükselişte olduğuna dair bir ipucu veriyor.
Sağ partileri seçkin kılan göçmen krizi, Ukrayna savaşı, iktisat ve kimlik problemleri hala çözülmemiş ve hatta giderek büyüyen sıkıntılar. Bu sıkıntıların berbatlaşması halinde yalnızca İspanya değil tüm Avrupa’nın daha da sağa sapması kelam konusu olabilir.
