Getty Images İstanbul İstanbul’da barınma sorunu, emlak piyasasındaki gelişmelere de paralel olarak büyümeye devam ediyor. Bu türlü bir devirde kentte yüz binlerce boş meskenin bulunması da tartışma yaratıyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökce, Mayıs ayında yaptığı açıklamada, İstanbul’da yaklaşık 450-750 bin ortası boş konut bulunduğunu söyledi.
Buğra Gökce, değerli bir kısmının yatırım emeliyle alınmış ikinci ve üçüncü konutlar olduğunu belirttiği bu boş konutların; konut erişimini kısıtlayan ve konut piyasasını istikrarsızlaştıran değerli bir faktör olduğunu savundu.
Gökçe, bu konutların değerlendirilmesinin hem fiyatların çok yükseldiği konut piyasasının dengelenmesini sağlayabileceğini hem de toplumsal konut olarak kullanılıp zelzeleye karşı yapı stoğunun yenilenmesinde yarar sağlayabileceğini belirtti.
Bu kapsamda İBB yetkilileri, boş konutlarla ilgili olarak vergi ve teşvik üzere uygulamaları devreye sokacak düzenlemelerin yapılması gerektiğini söylüyor.
Peki bu sorun dünya kentlerinde nasıl yaşanıyor ve ne tıp tahliller gündeme getiriliyor?
Dünyada da büyüyen bir sorun
Başta Batı ülkeleri olmak üzere gelişmiş ülkelerin kentlerinde de boş konut probleminin, konut sıkıntısının modülü olarak değerli bir tartışma konusu haline geldiği görülüyor.
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) 2022 yılında bu mevzuda hazırladığı kapsamlı bir rapor bulunuyor.
Raporda bu bahisle ilgili tüm ülkelerden data alınamadığı, münasebetiyle incelemede tüm ülkelerin olmadığı notu düşülmüş.
OECD raporuna nazaran, toplam konut stoğu içinde boş mesken oranı en fazla olan ülkelerinde başında sırasıyla Malta, Japonya, Kıbrıs, Macaristan, ABD, Finlandiya, Şili, Slovenya, Slovakya, Avustralya, İrlanda ve Kanada geliyor.
Malta, Japonya, Kıbrıs ve Macaristan’da boş meskenlerin mevcut konut stoğu içindeki hissesi, yüzde 12’nin üstünde.
Bu oran ABD’de ise yaklaşık yüzde 11. Bu, ülkede yaklaşık 16 milyon konutun boş olduğu manasına geliyor.
OECD’ye nazaran boş konut oranının en düşük olduğu ülkeler ortasında ise İzlanda, İsviçre ve İngiltere var.
Bu ülkelerde boş konut oranı yüzde 3’ün altında.
OECD’nin listesinde Türkiye bulunmuyor.
Boş konut kavramıyla ilgili farklı ülkelerde farklı tarif yaklaşımları oluşabildiği görülüyor.
Bu konutların boş olmasının nedenleri de tek bir nedenle açıklanmayabiliyor.
Bununla birlikte dünyanın çeşitli kentlerinde, yerli yahut yabancı şahısların ya da şirketlerin, konut piyasasına yatırım emelli yaklaşımlarının boş meskenlerin oranını artıran bir eğilim yarattığı öne sürülüyor.
Getty Images ABD’nin başşehri Washington’dan bir döviz: “Konut bir insan hakkı hakkıdır”. Bu alanda dünyanın farklı yerlerinde kampanya yürüten kümeler oluşmuş durumda.
Bu kümeler Global Boş Meskenler Ağı isimli bir çatı yapılanması oluşturmuş.
İngiltere merkezli Boş Konutlarla İlgili Hareket Kümesi da onlardan biri.
BBC Türkçe’ye konuşan, kümenin yöneticilerinden Chris Bailey, dünyanın birçok kentinde boş mesken sorunu olduğunu ve bunun konut krizini derinleştirdiğini savunuyor:
“Emlak, dünyanın büyük kentlerinde hem şirketler hem de bireyler için çok inançlı bir yatırım aracına dönüşmüş durumda. Bu yüzden çeşitli tıptaki yatırımcılar bu konutları, onların içinde oturmak için satın almak isteyenlere karşı daha yüksek fiyat teklifi verebiliyorlar.
“Bu, konut satış fiyatlarını yükseltip konut bulmayı zorlaştırıyor. Ayrıyeten, bu konutlarda oturmayacak yatırımcıların oluşturduğu rekabet nedeniyle kira fiyatları da artıyor. Farklı toplum kısımlarını barındırmayan kentler, zenginlerin cümbüş parklarına dönüşüyor. Konut krizini çözme fırsatlarını kaçırıyoruz.”
Hangi ülke ne çeşit tedbirler alıyor?
Boş konutların, kentlerdeki barınma meselesini artırmasına karşı birtakım ülkeler son periyotta çeşitli tedbirler alıyor.
Bunun kıymetli örneklerinden biri, Kanada’nın Britanya Kolumbiyası Eyaleti’ndeki Vancouver kentine ilişkin.
2017 yılında eyalet, 6 aydan fazla boş kalan ve bununla ilgili özel bir münasebet sunmayan konutlara, yıllık olarak o meskenlerin kıymetinin yüzde 1’i kadar bir vergi ödeme zaruriliği getirdi. Bu oran daha sonra yüzde 3’e yükseltildi.
Chris Bailey, “Vancouver’ın dünyadaki en kârlı emlak yatırım pazarlarından biri olduğuna” dikkat çekiyor.
Bailey, eyalette ayrıyeten bu uygulamadan bağımsız bir spekülasyon ve boş konut vergisi olduğunu, bunun içinde konut alan yabancılar için yüzde 15’lik bir vergi zaruriliği bulunduğunu ve bunun önümüzdeki periyotta yüzde 20’ye çıkarılmasının planladığını belirtiyor.
Getty Images Vancouver Avustralya’da da benzeri uygulamalara gidiliyor.
2018 yılı prestijiyle Melbourne kentinde, altı aydan fazla bir müddet bir konutu boş bırakan mesken sahiplerine o meskenin pahasının yüzde 1’i kadar yıllık vergi ödeme yükümlülüğü getirildi.
Ayrıca ülke çapında da yeni bir konut alıp o meskeni altı ay müddetle boş bırakan yeni alıcılara en az 5500 Avustralya Doları ceza verme yetkisi devreye sokuldu.
Hollanda’da da Amsterdam Belediyesi, altı aydan uzun bir mühlet meskeninin boş olduğunu beyan etmeyen konut sahiplerine 9000 Euro’ya kadar ceza verilmesini öngören bir yasal düzenlemeyi tartışıyor.
İspanya’da Mayıs ayında parlamento tarafından onaylanan konut yasası kapsamında barınma hakkı emeliyle alınan birçok kararın ortasında; belediyelere, boş konutların emlak vergilerini yüzde 150’ye varan oranda artırma yetkisi verilmesi de bulunuyor.
Barcelona kentinde ise mahallî idare, boş meskenlere karşı farklı bir taktik uyguluyor.
2016 yılında yapılan yasal düzenleme kapsamında Barcelona’daki lokal idare, iki yıldan fazla mühlet boş bırakılan bir konuta, toplumsal konut emeliyle kullanmak için süreksiz olarak el koyabiliyor.
Yerel idare ayrıyeten bu konut sahiplerine yüklü cezalar da verebiliyor.
Getty Images Barcelona Almanya’nın başşehri Berlin ise 2022 yılında aldığı bir kararla, kısa vadeli konut kiralamaya karşı tedbirleri sertleştirmiş durumda.
Fransa’da 2013 yılında boş konutlar için bir vergi getirildi.
Chris Bailey, “Barcelona Üniversitesi’nin hazırladığı bir rapora nazaran bu vergi, Fransa’da 2013 ila 2017 yılları ortasında boş konut sayısının yüzde 13 azalmasını sağladı” diyor.
OECD’nin raporunda alt sıralarda yer almakla birlikte İngiltere’de de boş konut sorunun son yıllarda arttığı bildiriliyor.
Bailey, İngiltere’de konut stoğunun yüzde 4’üne denk gelecek halde 1 milyon meskenin boş olduğunu, 2021’deki nüfus sayımına nazaran bunun 1.5 milyon olabileceğinin ortaya çıktığını belirtiyor.
Boş konut artış suratının Londra, Güney Doğu İngiltere ve Doğu İngiltere üzere yeni konutların daha ağır inşa edildiği yerlerde daha yüksek olduğunu, bunun da boş konutların yatırım emeliyle alınmış konutlar olduğu kanısını doğurduğunu belirtiyor Bailey.
Hem İngiltere hem de dünyada hükümetlerin boş konut meselesine karşı tedbirler alması gerektiğini savunan Bailey, bunun dünyanın birçok yerinde yaşanan konut kriziyle çaba açısından kıymetli olduğu görüşünde.
Dünyanın farklı kentlerinde tartışılan ve birtakım yerlerde devreye sokulan tedbirler, kıymetli yasal değişiklikleri kapsıyor ve birçok örnekte merkezi hükümetler ile mahallî idarelerin bu bahiste eş güdümlü hareket ettirmesini gerektiriyor.
