İtalyan gazeteci, muharrir Thomas Fazi son devirde özellikle ABD-Avrupa münasebetleri, Ukrayna savaşı ve global iktisat üzerine yazdıklarıyla dikkat çekti. İngiltere merkezli Unherd ile ABD merkezli Compact internet sitelerine nizamlı görüş yazan Fazi, ses getiren pek çok kitabın da müellifi. Fazi tıpkı vakitte ‘Standing Army’ (Sürekli ordu) isimli, dünya çapındaki ABD üslerini anlatan ve Noam Chomsky’nin de yer aldığı ödüllü belgeselin direktörü.
Fazi, harici.com.tr’den Tunç Akkoç’a Avrupa Birliği’nin ABD’ye bağımlılığı, Avrupa’nın geleceği, gelişen çok kutuplu dünya paradigması ve dolarsızlaşma sürecine ait değerli açıklamalarda bulundu.
“ABD’Yİ TAKİP ETMEK İNTİHAR OLUR”
Amerika Birleşik Devletleri’nin bu yeni global ekonomik stratejisinin Avrupa üzerinde ne üzere muhtemel sonuçları olabilir? Kimilerine nazaran, bildiğiniz üzere, IRA (Enflasyonu Azaltma Yasası) ve artan güç fiyatları Avrupa’nın sanayisizleşmesine neden olabilir. Pekala Avrupa Birliği bir çeşit savaş iktisadı uygulayarak bu tehlikeden kaçınabilir mi? Bildiğiniz üzere son günlerde bu mühimmat üretimini destekleme kanunuyla ilgili bir tartışma da var.
Bence asıl soru Avrupa’nın gelecekte ne üzere risklerle karşı karşıya kalacağı değil. Asıl soru, Avrupa’nın Ukrayna ve Rusya’ya karşı öncelikle Amerika’nın siyasetine katılma, onu takip etme istikametindeki neredeyse intihar diyebileceğim kararının bir sonucu olarak, biz konuşurken Avrupa’ya zati ne olduğudur. Geçtiğimiz yıl yaşananlara bakacak olursak, asıl mağdur olan Ukrayna’yı bir kenara bırakırsak, bu savaştan en çok ziyan gören kıta açık orta Avrupa’dır. Avrupa, Rus gazına ve Rusya’dan gelen başka mallara en çok bağımlı olan bölge. Münasebetiyle Rusya’ya yaptırım uygulama kararı, Avrupa’nın temelde kendi kendine yaptırım uyguladığı bir cins otomatik yaptırım haline geldi.
Aynı şey Avrupa’nın Ukrayna’da Amerika’nın askeri stratejisini takip etme ve Ukrayna’ya silah yığmaya devam etme kararı için de söylenebilir, Avrupa hududundaki bir çatışmayı tırmandırma riskini göze alarak. Tekrar, rasyonel bir bakış açısıyla bunu anlamak nitekim güç görünüyor, zira Amerika’nın bakış açısına nazaran, Ukrayna’daki stratejisi, Rusya’da çok küçük bir maliyetle, Amerika için sıfır insan maliyetiyle ve her şey düşünüldüğünde çok küçük bir ekonomik maliyetle kazanabileceği için mantıklı. Bu tıpkı vakitte Amerika’nın Avrupa üzerindeki hegemonyasını ve denetimini yine tesis etmesi ve aslında Avrupa’nın Rus gazından çok daha değerli olan Amerikan sıvılaştırılmış doğal gazına geçmesi nedeniyle Avrupa’nın Amerika’ya olan bağımlılığını arttırması manasına geliyor. Yani kısa vadede Amerika bu durumdan açıkça yarar sağlıyor.
Rusya’nın yaptırımlara karşın epeyce güzel durumda olduğunu biliyoruz. Hatta kimileri yaptırımlar sayesinde diyor. Asıl berbat durumda olan Avrupa. Almanya resesyonda. Ve muhtemelen tüm Avrupa Birliği olmasa bile tüm Euro Bölgesi yakında resesyona girecek. Yani şimdiden sanayisizleşmeyle karşı karşıyayız. Bence tüm bunlar Amerika’da artık kimsenin Avrupa’yı bir müttefik olarak görmediğini anlamak için kâfi olmalı. Şimdiye kadar olduysa bile, bunun her vakit hayli istikrarsız bir bağlantı olduğunu söyleyebilirim, lakin en azından bir mühlet için, bu eşitsiz münasebetten eşit olmanın yararını gördünüz. Bunun hala geçerli olup olmadığı nitekim belgisiz. Ben artık durumun hiç de o denli olmadığını söyleyebilirim. Bence bu durum Amerika’nın Ukrayna’daki stratejisinde de açıkça görülüyor; bu strateji tıpkı vakitte Avrupa’ya karşı askeri olduğu kadar ekonomik bir savaş, Rusya’ya karşı bir vekalet savaşı.
Her önemli insanın anlayabileceği üzere, Kuzey Akım boru sınırına yapılan akında da açıkça görülüyor ki, bu Amerika tarafından yapılmadıysa bile, Amerika’nın bilgisi dahilinde yapılmış bir aksiyon ve evvelden bilgileri vardı ve aslında evvelce bilgi sahibi olduklarını itiraf ettiler. Lakin, Amerika’nın operasyonlara yeşil ışık yaktığının epey açık olduğunu söyleyebilirim. Burada kelam konusu olan Amerika’nın Avrupa’nın kıymetli bir altyapısına yönelik bir terör saldırısına yeşil ışık yakması. Bunun da ötesinde, sizin de bahsettiğiniz üzere, açıkça muhafazacı bir sanayi siyaseti olan IRA, Avrupa’nın endüstrilerine epey önemli ziyan veriyor. Açıkça görülüyor ki, Amerika kendi oyununu oynuyor. Hatta bir cins pan-Batı oyunu da oynamıyor. Artık Çin’den ayrışmayı da içeren kendi oyununu oynuyor. Ve bu oyunun üstesinden gelebileceğini düşünüyor ve bence bu hayalperestlik. Lakin bence Amerika’nın en azından kısa vadede daha fazla kendi kendine yetme talihi var, zira güç kaynaklarına sahip. Avrupa ise bunların hiçbirine sahip değil. Avrupa’nın bu stratejide Amerika’yı takip etmesi bence büsbütün intihar olur. Bu da Avrupa’nın siyasi ve hatta ruhsal olarak Amerika’ya tabi olduğunu ve özerk stratejik tabirlerle düşünme konusunda büsbütün yetersiz olduğunu gösteriyor.
STRATEJİK ÖZERKLİK GELİŞTİRME BAHTI YOK
Bu bağlamda, Avrupa’nın stratejik özerkliği ne olacak? Yani, bu stratejik özerklik tartışmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Emmanuel Macron’un Çin ziyareti sırasında yaptığı açıklamalarla ilgili değerli bir tartışma vardı ve başka Avrupalı önderler de bu doğrultuda açıklamalar yaptılar. Sizin bu husustaki görüşünüz nedir?
Ciddi bir tartışma yok. Biliyorsunuz, Macron fikirlerini tabir etmeyi seven bir adam. Bir cins konformist olmayan, kalıpların dışında düşünen biri olarak görülmeyi seviyor lakin aslında neredeyse hiç somut harekette bulunmuyor ya da kelamlarını tutmuyor ve bence bu sefer de farklı olmayacak. Macron, stratejik özerkliğe duyulan gereksinim hakkında bu kadar açık konuşan tek kişi. Lakin bunu çok uzun vakittir söylüyor. Bu yıllardır Fransa’nın ve iktidara geldiğinden beri Macron’un da konumu. Pekala bunun rastgele bir biçimde somut sonuçları oldu mu? Pek olmadı. Geçtiğimiz yıllardaki tüm kıymetli kararlarda Amerika’yı takip etti. Ukrayna’da Amerika’yı takip etti ve Ukrayna’ya askeri yardım sağladı. Amerika’ya ya da Avrupa Birliği’nin Amerikan yanlısı siyasetlerine karşı çıkmadı.
Günün sonunda Avrupa’dan Amerika’ya karşı önemli bir siyasi meydan okuma gelmesini beklemiyorum. Avrupa’nın rastgele bir stratejik özerklik geliştirme talihi olduğunu da düşünmüyorum, zira Avrupa’dan bahsederken net olmalıyız. Şayet Avrupa Birliği’ni kastediyorsanız, bir dizi nedenden dolayı Avrupa Birliği’nin bu derece büyük bir stratejik özerkliğe hakikat ilerleme bahtı katiyen yoktur. Demek istediğim, Avrupa Birliği yıllar içinde o kadar genişledi ki, şu anda Orta ve Doğu Avrupa’nın neredeyse tüm ülkelerini bünyesinde barındırıyor ve bu ülkelerin birçok sadık bir biçimde Amerikan yanlısı ve Rusya tersi. Macron Amerika ve NATO’ya olan bağımlılığın azaltılması gerektiğine inanıyor olabilir. Almanya’daki güçlü ögeler da muhtemelen bu görüşü paylaşıyor ve hatta öbür ülkelerdekiler de bunu açıkça lisana getiriyor olabilir. Lakin Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri mutlaka bu türlü düşünmüyor. Hasebiyle AB, bırakın daha fazla stratejik özerklik içeren bir sentez bulmayı, bir tıp ortak konum bile bulamayacak kadar parçalanmış durumda. Ben bunun gerçekleşebileceğini düşünmüyorum. Siyasi olarak da o denli söyleyebilirim; çok fazla bir şey beklemiyorum.
Bence yakın gelecekte göreceğimiz en büyük direnç, bilhassa de Amerika’nın siyaseti kelam konusu olduğunda, temelde Çin kelam konusu olduğunda, Avrupalı şirketlerden gelecektir. Avrupa’nın bu darbeci ya da riskli siyasette Amerika’yı takip etme kararından en çok şikayetçi olanlar onlar zira, şunu söylüyorlar: “Bakın, Rus gazından ve ucuz emtiadan vazgeçmek zorunda kaldığınız için esasen gereğince acı çekiyordunuz. Şayet Çin pazarını da elimizden alırsanız, o vakit ölmüş sayılırız.” Aslında Avrupalı şirketlerden, şirketlerin bu çeşit bir siyasetine ya da Avrupa’yı Çin’den yavaş yavaş ayırma teşebbüsüne karşı güçlü bir reaksiyon geldiğini görüyoruz. Fakat siyasi açıdan Avrupa, kendi başına düşünemeyecek kadar Amerika’ya bağımlı durumda. Amerika Avrupa’ya pek çok seviyede hükmediyor. Avrupa Birliği kurumlarına hükmediyor. Avrupa’ya kültürel olarak hükmediyor. Avrupa’ya dilsel olarak hükmediyor. Avrupa’nın ortak lisanı nedir? İngilizce. Fransızca değil; Almanca değil; İngilizce. Pekala İngilizcede tartışmanın kurallarını kim belirliyor? Anglo-Amerikan gazeteleri ve Anglo-Amerikan niyet kuruluşları. Amerika tüm entelektüel ekosistemi denetim ediyor ve Amerikan istihbarat servisinden bahsetmiyorum bile. Münasebetiyle bu noktada Avrupa’nın kendisini bir halde Amerikan hakimiyetinden kurtarmasının çok sıkıntı olduğunu ve bunun için çok ağır bir bedel ödeyeceğini düşünüyorum.
ÇOK KUTUPLU DÜNYA AVRUPA İÇİN BÜYÜK FIRSAT
Bu hususla temaslı olarak enteresan bir nokta var. Sizin fikrinizi merak ediyorum. Biliyorsunuz, Avrupa içinde de Ukrayna’daki çatışmayla ilgili kuşkularını lisana getiren ve Rusya’nın telaşlarının de dikkate alınması gerektiğini savunan bir kesim var. Fakat tıpkı küme, biliyorsunuz, örneğin İtalya’nın eski Cumhurbaşkanı Berlusconi ve İtalya’daki partisi güçlü bir Çin zıddı duruşa sahip. Avrupa’da öteki örnekler de var. Ukrayna sorunu gelecekte nihayet çözülürse Avrupa’nın Çin zıddı bir eksen oluşturması mümkün mü?
Bence bu, Avrupa’nın Amerika’ya tabi olmasının bir sonucu olarak gerçekleşecek. Aslında Amerika’nın ayrıştırma siyasetini taklit ediyor ya da taklit etmek istediğimizi sav ediyoruz. Bence bunun yanlış olduğu çok ancak çok makus bir biçimde kanıtlanacak. Buna karşı güçlü bir reaksiyon olacağını düşünüyorum. Şu anda Çin zıddı hislerin o kadar da güçlü olduğunu söyleyemem. Aslında Avrupa’da, en azından tanınan seviyede, Amerika’yla bu kelamda ittifakın artık bizim için nitekim işe yaramadığı gerçeğine karşı artan bir farkındalık olduğunu düşünüyorum. Bence dünyanın çok kutuplu hale gelme sürecine ilgi var ve bu Avrupa için büyük bir fırsat olabilir; elbette bu Çin’in her istediğine boyun eğeceğiniz ya da ekonomilerinizi Çin’e satacağınız manasına gelmiyor. Bu ortada Çin’in istediği bu bile değil. Bu, potansiyel olarak global görünümün yine düzenlenmesinin Avrupa için ve bilhassa de benimki üzere ülkeler için, hala siyasi olarak konumlanmış olan İtalya için çok büyük bir fırsat olabileceği manasına geliyor.
Özellikle Avrupa ve bilhassa Güney Avrupa’yla çok güçlü bağlantıları olan Afrika’nın Çin’le bağlarını ağırlaştırdığı ve güçlendirdiği düşünüldüğünde, İtalya, Akdeniz ve Afrika’nın öbür ülkeleriyle etkileşime girerken Çin ve Avrupa ortasında bir köprü misyonu görebilir. Çin-Afrika bağlantılarının çok süratli bir formda güçlendiğini biliyoruz, tıpkı Afrika-Rusya alakalarının güçlendiği üzere. Ve bence bu sahiden Batı Avrupalılara işaret ediyor. Dünyadaki insanların çoğunluğunun her vakit çok adaletsiz, çok haksız ve kurallara hürmet duymadan hiçbir şey yapamaz olarak algıladığı Batı liderliğindeki nizamdan insanların ne kadar yorulduğunun farkında değiliz, her ne kadar buna kurallara dayalı sistem deseler de. Bu nizam her vakit Batı’ya uygun olana ve Batı’nın çıkarlarına uygun olana dayanan Batı temelli bir nizam olmuştur. Bence tüm dünyanın Çin ve Rusya’yla ilgilerini güçlendirdiği bu senaryoda, Çin’e yönelik bu çatışmacı tavır tekrar büsbütün intihar demek, zira artık kimseyi etkileme kapasitesinde olmadığımız manasına gelebilir.
Ukrayna’da kimse Rusya yerine Batı’yı takip etmiyor. Rusya’ya kim yaptırım uyguladı? Yalnızca kelamda kolektif Batı. Batılı olmayan tek bir ülkenin bile Rusya’ya yaptırımı yok ve bu nokta Batı’nın dünyada tesir yaratma kabiliyetinin süratle azaldığına işaret eden çok şey söylüyor. Şayet bugün Çin’e karşı çatışmacı bir tavır takınmak, Batılı olmayan tüm dünyaya karşı çatışmacı bir tavır takınmak manasına geliyorsa, Çin Rusya’yla diplomatik, siyasi ve ekonomik bağlarını güçlendirmekten memnunluk duyacaktır. Umarım, bir noktada Batı’da birileri uyanır ve en azından Avrupa’da, bu stratejiyle kendimizden öbür kimseyi izole etmediğimizi fark eder. Bence günün sonunda Avrupalı önderler bu mevzuda neredeyse hiç hudut tanımadıklarını kanıtladılar. Lakin bence bir noktada gerçeklik devreye girecek ve Avrupa’nın Amerika’yı takip etme konusunda ne kadar ileri gidebileceği ortaya çıkacak. Zira dediğimiz üzere, şayet Avrupa kendisini Çin’den ve Çin liderliğindeki bloğun birçoklarından soyutlamaya karar verirse, düşüşünü şu anda hayal bile edemeyeceğimiz bir süratte artıracaktır. Bence bir noktada Avrupa gerçeklerle yüzleşmek zorunda kalacak, lakin bu gerçekleştiğinde çok geç olabilir.
DOLARSIZLAŞMA DAHA FAZLA “ÖZGÜRLÜK” DEMEK
Tarihsel bir dinamik var ve o da ABD dolarının düşüşü. ABD dolarının rezerv para ünitesi olarak gerilemesinin ABD ve dünyanın geri kalanı üzerinde ne üzere tesirleri olacak?
Bence bu süreç birkaç kere duyurulduktan sonra artık gerçekleşiyor. Yanlış bir formda, zira yakın vakte kadar de-dolarizasyonun başlangıcına hiç şahit olmamıştık, bence bu sefer Ukrayna’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımların tesiriyle gerçekleşiyor. Tüm bilgiler bu eğilimin temel olarak jeopolitik nedenlerle başladığına işaret ediyor. Amerika ve Batı bu finansal hakimiyeti berbata kullandı ve Rusya’nın rezervlerini çalmaya kadar varan şantajlar için dolar ve başka Batı para ünitelerini kullandı. Bence bu noktada gidişat kaçınılmaz ve bence dünyanın büyük bir kısmı için olumlu sonuçlar doğuracak, zira şahit olduğumuz şey, bir inhisar olan dolardan diğer bir monopole, örneğin Çin yuanına geçiş değil. Şahit olduğumuz şey, milletlerarası süreçlerde kullanılan para ünitesinin farklılaşması. Milletlerarası ödemelerin gerçekleştirilmesinde mahallî para ünitelerinin kullanımının arttığına şahit oluyoruz. Bu nitekim uygun bir şey, zira ülkelere ticareti ve ödemeler istikrarını yönetme konusunda daha fazla özgürlük sağlıyor. Bu uygun bir şey. Birden fazla ülke bundan yarar sağlayacaktır.
Aslında Amerika da orta vadede de-dolarizasyondan faydalanacaktır, zira doların hakimiyetinden faydalanan sıradan Amerikalılar değiller. Amerikan oligarşisi. Dünyadaki askeri imparatorluğunu beslemek için kaynakları neredeyse bedavaya elde edebilmenin yararını gören Amerikan oligarşisi. Ülkeyi sanayisizleştirmekten, Çin üzere düşük fiyatlı ülkeler uğruna tüm sanayileri sömürgeleştirmekten yarar sağlayan Amerika’nın ekonomik oligarşisi. Ve Amerika kendisini sanayisizleştirirken, yani dolara sahip olduğu için yurtdışından giderek daha fazla mal satın alırken, temel gücünü koruyabildi. Dünyanın rezerv para ünitesine sahip olmak, Amerika’nın endüstrileşme sürecinde yabancı mal ve eserleri bedavaya satın alabileceği manasına geliyordu. Biraz daha olağan bir ülke haline gelmek, Amerikalı çalışanlar için düzgün olmaz mı ya da Amerikalı aileler için uygun olmaz mı? Örneğin, yurtdışından bir şeyler satın alabilmek için hakikaten bir şeyler üretmek ve bir şeyler satmak zorunda kalmak aslında orta vadede yarar sağlayacak. Natürel ki, seçkinler bundan yarar görmeyecektir, yani maalesef politikalarımızı belirleme konusunda şoför koltuğunda oturan Amerikan oligarşileri için bu bir yarar sağlamayacak. Bence bu dolarsızlaşma sürecini durdurmak için ellerinden geleni yapacaklar. Bence bundan çok korkuyorlar.
Amerika’nın bu süreci yavaşlatmak için yaptığı her şey süreci hızlandırmakla sonuçlanıyor, hasebiyle bunun farkında değiller üzere görünüyor. Yani, yalnızca Ukrayna’ya bakın. Rusya’yı zayıflatmak için Ukrayna’yı kullanmanın şahane bir fikir olduğunu düşünmüş olabilirler. Lakin bir buçuk yıl içinde olan şey, Rusya ve Çin’in karşılıklı bağlarını güçlendirmeleri oldu ki, bu da Amerikan siyasetinin son 70 yıldır daima kaçınmaya çalıştığı bir şeydi. Bu post-Batı ittifakının ortaya çıkışını hızlandırdı. Bence tıpkı şeyi dolarla yapmaya çalışırlarsa, yani ülkeleri doları terk etmemeleri için tehdit ederlerse, tam aykırısı bir sonuç elde edecekler. Bu da ülkeleri doları bir an evvel terk etmek için daha da istekli hale getirecek. Bence Amerika’nın bunu yavaşlatmak için hakikaten yapabileceği bir şey yok. Çin, Rusya ve dünyanın geri kalanıyla topyekun bir savaşa girmeyi tercih etmezlerse bu düşüşe geçer. Lakin elbette bu, düşünmek bile istemediğimiz bir senaryo. Lakin şu anda Amerika’nın stratejisinin kendi kendini mağlubiyete uğrattığı epeyce açık ve bence bu giderek daha da belirginleşecek. Önümüzdeki aylarda bile, BRICS’e daha fazla ülkenin katılmasıyla birlikte, giderek daha fazla ülkenin Amerika’nın stratejisinin biraz çılgınca olduğunu düşüneceğini düşünüyorum. Amerika’nın imajı nitekim de hiç olmadığı kadar kötüleşiyor ve Avrupa’nın imajı da buna eşlik ediyor.
ÇATIŞMANIN MERKEZİNDE KİM VAR?
Son makalenizde ABD’li kapitalistler ile Çin ortasındaki ekonomik bağların ABD silah sanayisinin çıkarlarıyla çatıştığından bahsettiniz. Bu enteresan bir nokta. Pekala, bu durumun potansiyel sonuçları nelerdir?
Bence Batı dış siyasetini ve Batı askeri müdahaleciliğini eleştirenler, bu araçların Batılı büyük şirketlerin ve Batı sermayesinin hizmetinde olduğunun her vakit idrakindelerdi. Bence uzun bir müddettir durum bu türlü ve aslında tarihin büyük bir kısmında de durumun bu türlü olduğu söylenebilir. Bence ulusal ordular her vakit sermayenin hizmetinde olmuştur ve şu anda şahit olduğumuz şeyin yeni bir senaryo olduğunu söyleyebilirim. Amerika’nın Rusya ve hatta Çin üzerindeki stratejisine baktığımızda, bu siyasetlerin Batı iş dünyasına nasıl yarar sağladığı nitekim açık değil. Bir vakitler epey büyük bir pazar olan Rusya pazarından neredeyse tüm Batılı şirketler nasıl çıkıyor? Ve bu nasıl Batılı şirketlerin faydasına oluyor? Rusya’yla bağları koparmak nasıl onların çıkarına oluyor? Elbette Amerikan iktisadının güç bölümü üzere birtakım özel bölümlerinin çıkarına. Ancak katiyen Batı sermayesinin ve hatta Amerikan sermayesinin genel çıkarlarına hizmet etmiyor. Çin’le yaşananlarla birlikte, Amerika’nın kendisini izole etmek ve Çin’den koparmak için yıllardır inşa ettiği global ticaret sistemini nasıl yok ettiği daha da açık hale geliyor. Bu genel olarak Amerikalı ya da Batılı şirketlerin çıkarları için nasıl yararlı olabilir? Bu hiç net değil, zira o denli değil. Hatta kapitalizmin açılma eğiliminde olduğu tam manasıyla kapitalist bir mantığı bile takip etmiyor üzere görünüyor. Yeni pazarlar kaynaklara, pazarlara ve tüketicilere erişimin önünü açar. Mevcut Amerikan stratejisi ise tam aykırısı tarafta ilerliyor. Ve hakikaten de birkaç muhakkak kesim dışında öbür hiçbir bölüme hizmet etmiyor üzere görünüyor, fakat temel olarak bir bölüme, neredeyse bir toplumsal sınıf olarak isimlendirilebilecek bir bölüme, yani askeri-endüstriyel toplumsal sınıfa hizmet ediyor.
Bu yalnızca savunma şirketleri değil, birebir vakitte askeri ve istihbarat kesimleri etrafında dönen tüm sivil ve devlet aygıtları. Artık bahsettiğimiz şey devasa bir kompleks. Çok büyük ve her zamankinden daha güçlü. Eisenhower 60’lı yıllarda askeri-endüstriyel komplekse karşı ikazda bulunduğunda, askeri-endüstriyel kompleks mutlaka bugün olduğundan daha küçüktü. Ve bugün Amerika’nın stratejisine baktığımızda, bunun askeri-endüstriyel kompleks olduğu görülüyor. Politikayı sahiden yönlendiren bu askeri sınıf. Ve siyaset esasen “sonsuza kadar savaş”. Bu daima bir savaş, zira askeri sınıfın hayatta kalması için buna muhtaçlığı var. Hasebiyle bence çok tehlikeli bir durumdayız. Batı kapitalizmi bu canavarı yarattı, fakat bu canavar artık yaratıcılarının denetiminden çıktı ve artık kendi başına bir hayat ve irade kazandı. Aslında yaratıcısını kendisine bağımlı kıldı. Ve aslında, bence şu anda Amerika’da ve bir dereceye kadar Avrupa’da gördüğümüz en farklı gelişmelerden biri, kapitalist sınıfın birçok ile askeri sınıf ortasındaki bu büyüyen çatışma. Bunu, daha evvel de belirttiğim üzere, en büyük direnişin Amerikan ve Batılı şirketlerden geldiği Çin’de çok net bir formda görüyoruz. Yani, burada sahiden bir çatışma var. Bir yanda tertipten açıkça yarar sağlayacak olan ve kar etmek için muhakkak ölçüde sistem ve barışa gereksinim duyan kapitalistler var. Öbür yanda ise kaos, istikrarsızlık ve savaştan, savaşın kendisinden olmasa bile en azından daima savaş hazırlığından kar eden askeri sınıf var. Münasebetiyle, makalede de yazdığım üzere, bir yanda üretim araçlarının sahipleri ile öbür yanda yıkım araçlarının sahipleri ortasında yeni bir çeşit tarihi sınıf çabasına tanıklık ediyor olabiliriz.