Atlas Okyanusu’nu Pasifik Okyanusu’na bağlayan dünyanın en değerli kanalları ortasında bulunan Panama Kanalı’nda kuraklık nedeniyle gemi geçiş sayısı sonlandırıldı. Dünyanın en işlek ticaret geçitlerinden biri olan Panama Kanalı’nda yaşanan tıkanıklık, ekseriyetle deniz nakliyatı yapan şirketleri alternatif rotalar aramaya yöneltti.
“AZ MAL ARZI DAHA YÜKSEK FİYAT DEMEK”
Kısıtlamaların yanında geçiş fiyatlarının yükselmesinin de ticareti etkileyebileceğini söyleyen Yaşar Üniversitesi İşletme Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Çalışkan, “2022 yılında Panama Kanalı yaklaşık 300 milyon ton yüke ve 14 bin 239 adet transit geçişe konut sahipliği yaptı. Kabaca hesaplamayla bu sayılar aylık ortalama bin 186, günlük ise ortalama 39 gemi geçişine tekabül ediyor. Panama Kanalı’nın işletimi direkt suyun mevcudiyetine bağlıdır ve bu nedenle kanal, yağış modellerindeki değişikliklere ve kuraklığa karşı epey savunmasız. 2023 yaz dönemini düşen su düzeyleriyle karşılayan Panama Kanalı yağış döneminin da gecikmesiyle birlikte geçişlerde gemi sayısına, büyüklüğüne ve su çekimine kısıtlamalar getirdi. Kısıtların yanında yükselen geçiş fiyatlarını de dikkate alırsak bu durum armatörleri mesafe-maliyet-zaman yüklü kriterlerde karar vermeye itecek. Gemiler kanaldan geçmek için daha uzun mühletler beklemeyi tercih edecek yahut seyahatlerinde vakit ve yakıt maliyeti ekleyen alternatif rotalar kullanacak. Örneğin, ASEAN bölgesi ve Güney Çin menşeli çıkışlar için Süveyş Kanalı tesirli bir alternatif olabilirken, Kuzey Çin ve Kuzey Asya için Süveyş üzerinden sapma, yedi ila 14 günlük ek geçiş mühleti ekleyecektir. Tüm bunlar her zamanki üzere son kullanıcıyla yani tüketiciyle buluşturulan fiyatları da etkileyecek elbette. Taşıma maliyeti haricinde öbür bir çıkarım da şudur ki daha fazla darboğaz, daha az mal arzı ve daha yüksek fiyatlar demektir. Bu durumdan en çok etkilenen ve etkilenecek olan Panama Kanalı’nın en büyük kullanıcısı olan, kanal trafiğinin yaklaşık yüzde 73’ünü oluşturan ABD’dir” diye konuştu.
“KURAKLIK, MEMLEKETLER ARASI TİCARET YOLLARINI ETKİLEDİ”
Uluslararası ticaret su yollarında bilhassa 2022 ve 2023 yaz aylarında kuraklık nedeniyle yaşanan düşüncelerden bahseden Doç. Dr. Çalışkan, “Dünya çapında ticari malların yüzde 90’ı okyanuslar ve su yolları üzerinde taşındığından, su global ticaret için hayati değere sahiptir. Lakin 2022 ve 2023 yazı, memleketler arası ticaret yollarının kimilerinin geçilemez hale gelmesine yol açan şiddetli kuraklıklara sahne oldu. Örneğin, Avrupa için değerli bir ulaşım ilişkisi olan ve yılda 300 milyon tondan fazla yükün taşınmasına hizmet eden Ren Nehri’nin kuraklık sebebiyle su düzeyinde önemli düşüşler oldu. Bu sebeple gemilerin geliş ve gidişlerinde gecikmeler yaşanırken birtakım gemiler ise kapasitelerinin yalnızca yüzde 25’i ile yük taşımak zorunda kaldı. Tekrar 2022 yaz aylarında ABD’de her yıl 450 milyon tonun üzerinde yük taşıyan Mississippi Irmağı düşük su düzeyleri nedeniyle kanal derinleştirmesi gerçekleşene kadar ulaşıma kapatıldı. Bu aksamanın maliyetinin tedarik zinciri ve iktisada ziyanının 20 milyar dolar olduğu düşünülüyor. Ren ve Missisippi’yi gölgede bırakacak büyüklükte, yıllık 3 milyar tondan fazla yük nakliyeciliğine mesken sahipliği yapan Çin’deki Yangtze Irmağı ise 1865’ten beri en düşük su düzeyine ulaşarak hidroelektrik kıtlığına ve nakliyenin durmasına neden oldu” sözlerini kullandı.
“TÜRKİYE İÇİN FIRSAT OLABİLİR”
Uluslarası ticaret sistemlerinde yaşanan bozulmalara karşı alternatif aramanın ve yaratmanın ehemmiyetini anlatan Doç. Dr. Çalışkan, Türkiye’nin jeopolitik pozisyonuyla ilgili fırsatlardan kelam ederek şunları söyledi:
“Günümüzün memleketler arası ticaret sistemini şekillendiren global kıymet zincirlerinin karmaşık ve birbirine bağlı tabiatı, kilit pozisyonlardaki bozulmanın global iktisat için abartılı bir tesire sahip olabileceği manasına da gelir. Münasebetiyle süratle değişen dinamikler nedeniyle mevcut işleyen nizama her vakit alternatif aramak, bulmak yahut yaratmakta yarar vardır. Orta-uzun vadede en tesirli alternatif hem denizden hem karadan oluşturulan ağlar ile Doğu Asya`dan başlayıp Orta Asya, Rusya, Kafkasya, Afrika ve Avrupa ortasında irtibatlar kurmayı amaçlayan hayli geniş ve kapsamlı bir teşebbüs olan Jenerasyon Yol Girişimi’dir. Afrika, Avrupa, Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya üzere kıymetli pazarların merkezinde bulunan Türkiye’nin jeopolitik değeri, projeye iştirakte tesirli olmuştur. Türkiye için mevcut durumda alınacak aksiyon global üretim ve tedarik zincirlerinin tekrar düzenlendiğinin farkına varmak ve bu sistemin içerisinde ne rol alacağına ve ne biçimde konumlanacağına dair strateji oluşturmaktır. Bu strateji ise elbette makul, uyumlu, şeffaf ve koordineli çarklardan oluşan bir sistem ile çalışıyor olacaktır.”
