Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı ihtimali yavaş yavaş kendini hissetirmeye başlarken, Alman bilim insanları nükleer fisyon mümkünlüğünü ortaya çıkardılar. Sonraki yıllarda, nükleer silahların Hitler’in eline geçmesi fikrinden duyulan kaygı, ABD’nin kendi bombalarını yapma gayretinin (Manhattan Projesi) ve ekseriyetle “atom bombasının babası” olarak anılan J. Robert Oppenheimer’ın gerisindeki en güçlü itici güçlerden biri haline geldi.
Ancak görünüşe nazaran, Nazi Almanya’sı hakikaten uygulanabilir bir atom silahı geliştirmenin eşiğinde bile değildi.
NÜKLEER FİSYONU ASLINDA ALMANLAR BULDU
Chip’te yer alan bilgilere nazaran nükleer fisyon birinci olarak 1938’de Alman kimyagerler Otto Hahn ve Fritz Strassman ile Berlin’deki Kaiser Wilhelm Kimya Enstitüsü’nde çalışan fizikçiler Lise Meitner ve Otto Robert Frisch tarafından keşfedildi. Kolektif çalışmaları, bir nötronun çarpması ile uranyum çekirdeğinin ikiye ayrılarak muazzam ölçüde güç açığa çıkardığını bularak fisyonun şaşırtan tabiatını ortaya çıkardı.
Nisan 1939’da, nükleer fisyonun keşfedilmesinden yalnızca aylar sonra Almanya, bu yeni bilimsel atılımın gücünden yararlanmak için Uranverein yahut “uranyum kulübü” isimli saklı programını başlattı. Almanya, Eylül 1939’da Polonya’yı işgal etmeye başlamasından ve ülkenin genç beyinlerinin birçoklarının orduya katılmak zorunda kalmasından ötürü birinci ilerleme yavaştı.
Ancak, bu nükleer programın söylentileri öbür ülkelere yayıldı. 2 Ağustos 1939’da ABD Lideri Franklin D. Roosevelt’e “Einstein mektubu” gönderildi. Leo Szilard tarafından yazılan ve Albert Einstein tarafından imzalanan mektup, Nazi Almanya’sının nasıl “yeni tip son derece güçlü bombalar” geliştirme potansiyeline sahip olduğu konusunda ikazda bulundu ve ABD’nin kendi nükleer programını başlatması gerektiğini önerdi.
Bu noktada Almanya’nın açık bir formda önde olmasına karşın, bombaya birinci olarak ulaşamamış olması şaşırtan gözükebilir.
O sırada birçok değerli Yahudi bilim insanı Almanya’dan kaçmış olsa da, ülkede hala çok sayıda başarılı bilim insanı bulunuyordu. Hitler’in kendisi tarafından yetkilendirilen Ordu fizikçisi Kurt Diebner, nükleer fisyonun askeri uygulamalarını araştırmak gayesiyle Alman nükleer silah programını yönetmesi için seçildi.
Programdaki bir başka kıymetli isim, belirsizlik unsuruyla tanınan, öncü kuantum fizikçisi Werner Heisenberg idi. Abraham Esau, Paul Harteck, Walther Gerlach ve Erich Schumann üzere pek çok kıymetli bilim insanı da grupta yer alıyordu.
Ancak, bu yıldız takım kâfi değildi. Projenin başarısızlığıyla ilgili birtakım ipuçları, ABD’nin Japonya’nın Hiroşima kentine atom bombası attığı 6 Ağustos 1945’te Almanya’nın önde gelen nükleer fizikçileri ortasındaki bir konuşmanın dökümünde görülebiliyor.
Heisenberg, programda çalışan insan eksikliğini suçluyor üzere görünüyor ve ABD’nin Manhattan Projesi’nde Almanlardan çok daha fazla olan 180.000 bilim insanı çalıştığına dikkat çekiyor. Harteck ise projeye aktarılan para eksikliğine vurgu yapıyor.
Bir öteki teklif de Alman grubunun, grubu yarı yolda bırakan büyük egolarla dolu olduğu tarafındaydı. Fizikçi Horst Korsching’in söylediğine nazaran “Amerikalılar muazzam ölçekte gerçek bir işbirliği yapma yeteneğine sahipler. Almanya’da bu imkansızdı. Her biri başkasının değersiz olduğunu söyledi.”
Diğer bir açıklama da, üst düzey Nazi yöneticilerinin, savaşı kazanabileceğine dair kanıtlanabilir bir delil olmadıkça, nükleer teknoloji konusunda büyük yatırımlara istekli olmadığını öneriyor. Atom fiziği o sıralarda büyük oranda bilinmeyenlerle doluydu ve Hitler, ümit vaat eden V-2 uzun menzilli roketlere çok daha fazla yatırım yapmayı tercih etti.
Profesör Mark Walker, Nazi nükleer emellerinin tarihi hakkındaki kitabında, Alman nükleer programının İkinci Dünya Savaşı sırasında “laboratuvar düzeyinde dondurulduğunu” belirtiyor. Walker, organizasyonel problemlerden yıpranan bilim insanlarının ilkel bir nükleer fisyon reaktörü inşa etme gayretinde kaldıklarını ve hatta bu görece “mütevazı görevde” bile başarısız olduklarını yazıyor.
2019’daki araştırmalar, Almanların karşılaştığı problemlerle ilgili daha fazla bilgiyi ortaya çıkardı. Maryland Üniversitesi’ndeki bilim insanları, Alman takımı tarafından kullanılan uranyum küplerinin izini sürmeye çalıştılar ve merkezi laboratuvarın kendi kendine yeten bir nükleer reaktör inşa etmek için kâfi olmadığı sonucuna vardılar.
İronik bir biçimde, Almanya’nın öteki yerlerinde öbür uranyum stokları da vardı, fakat farklı ve rakip deneyler yapma taktikleri, üzerinde çalışacak kâfi gerece sahip olmadıkları manasına geliyordu. Tıpkı Korsching’in önerdiği üzere, Almanya’nın bilakis ABD’nin Manhattan Projesi, kaynaklarını bir ortaya toplayan ve dağıtan çok daha işbirlikçi bir yaklaşım benimsiyordu.
Alman programı, çok değerli bir vakitte büyük bir askeri mağlubiyetle de engellendi. 1940’ta Norveç’in işgalinin akabinde Almanlar, Vemork hidroelektrik santralini ele geçirdi ve onu nükleer reaktörler için hayati bir bileşen olan ağır su üretmek için kullandı.
Naziler için bu santralin kritik rolünün farkına varan Müttefik kuvvetler, santrale karşı bir dizi stratejik bombalama gerçekleştirerek ağır su kaynaklarını azaltmaya başladı. En büyük darbe 1943’te Norveçli komando kuvvetleri tesise saldırması ve akabinde Müttefiklerin bir öbür bombalama saldırısı düzenlemesiyle geldi. Kalan gereçleri ülke dışına taşıma teşebbüsleri, feribotu Tinn Gölü’nde batıran Norveçli direniş savaşçıları tarafından engellendi.
Tesisi patlatan komando takımının Norveçli başkanı Joachim Ronneberg, 2015’te New York Times’a “Sadece bahta olan pek çok şey vardı. Planımız yoktu. Yalnızca en uygun durumu umuyorduk” dedi.
Ronneberg, şayet bu mert vazife başarısız olsaydı, Londra’nın “Hiroşima’ya benzeyebileceğini” de kelamlarına ekledi.
