Getty Images Yeryüzünün yüzde 70’i okyanuslarla kaplı ve derinlikleri ortalama 3700 metre civarında. Pekala kıtaları şekillendiren, atmosferi oluşturan ve hayata kaynaklık eden bu sular nasıl oluştu?
Bugün okyanuslarda bakterilerden balinalara kadar sayısız canlı tipi yaşıyor; bu okyanuslar gezegenin ekolojisi, iklimi ve hava şartlarının merkezinde yer alıyor. Rüzgarı oluşturan da, buluta yahut buz katmanına dönüşen de, kutupları denizaltı akıntılarla birbirine bağlayan da onlar.
Fakat bu okyanuslar yeryüzünde başlangıçtan beri yoktu. Her türlü ömrün kaynağı olan su, 4,5 milyar yıl evvel, Dünya oluştuktan yüz milyonlarca yıl sonra uzaydan Dünya’ya yabancı bir husus olarak, donmuş modüller halinde. O sırada gezegenimiz yanardağların daima patladığı kupkuru bir yerdi.
Hidrojen ve oksijenin oluşumu
İki hidrojen ve bir oksijen atomundan oluşan su molekülü kozmosta en yaygın görülen ikinci husustur.
Hidrojen, Büyük Patlama’nın çabucak akabinde ortaya çıktı. 13,7 milyar yıl evvel cihan bu patlamayla oluşurken, ortaya çıkan gücün bir kısmı radyasyon ve parçacıklar halinde ağırlaşmaya başladı.
Patlamadan sonraki birinci üç dakika içinde, yeni oluşmuş elektron ve protonlar yavaşlayıp birbirini çeker hale geldi, kozmostaki tüm hidrojen de bu sırada oluştu ve en yaygın atom olarak bugüne kadar geldi.
Getty Images Kainatın en yaygın hususunun molekül yapısı: İki hidrojen bir oksijen. Oksijen atomu ise milyonlarca yıl sonra ortaya çıktı. Cihan genişlemeye devam ederken hidrojen bulutları bir ortaya gelip ağırlaştı ve birleşerek helyuma dönüştü.
İlk yıldızlar meydana geldiğinde içerdikleri hidrojen tükeninceye kadar milyarlarca yıl boyunca yandılar. Bu noktada yıldızlar çöktü ve helyumları birleşti.
Füzyon çeşitli evrelerden geçerken bu birinci yıldızlar helyumdan demire kadar bugün bildiğimiz birçok ağır elementi oluşturdu. Sonunda bunların çekim gücü, meydana gelen ağır atomları birleştirecek kadar güçlü olmadığı anda yıldızlar patlayarak söndü.
Bu patlama sonucu ortaya çıkan bulutlar karbon, neon, sülfür, sodyum, argon, klor ve en değerlisi de oksijen atomlarını oluşturdu.
5 milyar yıl evvel, su moleküllerinin temelinde yer alan bu hidrojen ve oksijen atomları, gezegensi bulutlar (nebula) olarak da bilinen bu yıldız kalıntılarında uçuşuyordu. Derken bu nebulada, çöken hidrojen gazlarından oluşan bir bulutun ateş almasıyla Güneş meydana geldi.
Getty Images Toza tutunmak
Bu nebulada Güneş’in çekim kuvvetinden uzakta molekül ve atomlar, karbon, silikon ve öbür elementlerden oluşan toz parçacıkları ortasında dolaşıyordu. İşte su molekülleri, hidrojen ve oksijenin tesadüfen bu tozlara tutunmasıyla oluştu.
Bu hayli yavaş bir süreçti. Atomların kimi evvel, kimi sonra tutunuyordu. Çok nadiren de oksijen ve hidrojen atomları tıpkı anda ve birbirine gereğince yakın arada durarak birbirine tutunup kimyasal etkileşime girebiliyordu.
Yüzbinlerce yıl boyunca devam eden bu süreçte her toz taneciği bu türlü bir süreçten geçmiş, etrafındaki buz katmanını büyütmüştü. Güneş Sistemi bir milyon yaşına geldiğinde sayısız karbon ve silikon tozu buzla kaplanmıştı.
Bu toz zerrecikleri de birleşe birleşe taş, kaya, göktaşı ve sonunda gezegen büyüklüğüne ulaştı. Yani bugün Güneş Sistemimizdeki tüm objeler, milyonlarca yıl evvel patlamış olan yıldızların tozlarından oluştu.
İlk birkaç milyon yıl boyunca kayalardan ve buzdan oluşan dev bir disk Güneş’in etrafında yörüngede dönmekteydi. Bütün bunların bir ortaya gelip birleşerek Dünya’yı ve öteki gezegenleri oluşturması 20 milyon yıl aldı. 4,5 milyar yıl evvel Dünya birinci oluştuğunda yüzeyi daima patlayan yanardağlarla kaplı, magmanın aktığı, daima kayaların çarptığı bir gezegendi.
Getty Images Binlerce yıl yağan yağmur
Bu kayalardan biri o denli büyüktü ki Dünya’dan kopup yörüngesinde dönen Ay’ı oluşturdu. İçeride ise radyoaktif elementlerin çürümesi vahim bir ısı yaratıyordu.
Dünya yüzeyindeki suyun çabucak hemen tamamı onu oluşturan kaya ve buz modüllerinden gelmişti. Ancak atmosfer şimdi oluşmadığı için bu su molekülleri kaynayıp uzaya uçuyordu.
Fakat bu ortada yaşanan jeolojik olaylar sonucu gezegenin içinden yüzeye gerçek su çıkmaya devam ediyordu. Demir üzere ağır elementler gezegenin merkezine yanlışsız akıyor, bugün bildiğimiz haliyle Dünya’nın dış kabuğu, manto ve çekirdeği form alıyordu. Manto soğudukça su ve başka uçucu hususlar yüzeye yanlışsız çıkıyor, ısınan su buharı ise yanardağ ağızlarından dışarı çıkıyordu.
Böylece 500 milyon yıl evvel Dünya’nın atmosferi ve ısısı istikrarlı bir hal aldı ve dışarı sızan su buharı soğuyup ağırlaştı. Bunun sonucunda yağmur yağmaya başladı. Hem de binlerce yıl boyunca.
Artık Dünya’nın yüzeyinde bir ölçü su birikmişti. Lakin gezegenin hala sıcak olduğu o devirde şimdi bugünkü okyanusları oluşturacak kadar su birikmemişti.
Getty Images Kuyruklu yıldız bombardımanı
Okyanuslarımızın birçok aslında öbür yerden gelme. Bu yağışlı periyot sırasında Güneş Sistemi’nde Güneş’e yakın olan gezegenlere daima olarak göktaşları ve kuyruklu yıldızlar çarpıyordu. Bu çarpmaların izlerini bugün Ay’ın yüzeyinde görmek mümkün.
Dünya’ya kaç objenin çarptığı ve ne kadar su taşıdıkları bilinmiyor. Ama bu bombardıman devri Dünya’nın oluştuğu 4,5 milyar yıl öncesinden 3,8 milyar yıl öncesine kadar devam etti. Bu devir sona erdiğinde artık Dünya’da okyanuslar vardı.
Bu kuyruklu yıldızların ve göktaşlarının nereden geldiğini de bilmiyoruz.
Fakat bu okyanusların varlığını sürdürmesi açısından Dünya, Güneş’e ülkü uzaklıktaydı. Venüs’ün yerinde olsa bu su buharlaşıp uçacak, Mars’ın yerinde olsa donup katılaşacaktı.
Oysa Dünya ortaya çıktıktan bir milyar yıl sonra, tertibe girmiş atmosferi, Güneş Sistemi’ndeki harika pozisyonu ve elverişli etraf şartları sayesinde, bugün gördüğümüz okyanuslarını müdafaayı başarabilmişti.
