Ocak ayındaki seçimlerde Tayvan’ın bir sonraki lideri olmaya aday Lai, yeni seçilen Devlet Lideri Santiago Pena’nın yemin merasimi için Paraguay’a giderken transit geçiş güzergahı olan New York’a indi.
Cumartesi günü geç saatlerde New York’a varan Lai’yi, ABD’nin Tayvan’daki “defakto temsilciliği” niteliğindeki Amerikan Enstitüsünün Washington Ofisi Yöneticisi Ingrid Larson ile New York’taki Taipei İktisat ve Kültür Ofisi temsilcisi Hsiao Bi-khim karşıladı.
Lai, ABD’de yaşayan Tayvanlılarla özel yemekte bir ortaya geldi ve orada Tayvan’ın bağımsızlığını savunan bir konuşma yaptı.
Lai’nin ayrıyeten çarşamba günü Taipei’ye dönerken San Francisco’da bir “mola” daha vermesi bekleniyor.
Pekin: Tek Çin prensibini ve Çin’in egemenliğini ihlal ediyor
Lai’nin Taipei’den tarifeli bir uçakla New York’a inmesinden kısa bir müddet sonra Çin Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, “Tayvan bağımsızlık yanlılarının ABD’ye yapacakları her türlü ziyarete karşı çıkıldığı” belirtildi.
Lai’nin “Tayvan’ın bağımsızlığı fikrine inatla bağlı bir ayrılıkçı” olarak nitelendirildiği açıklamada, “Çin, Tayvan’ın bağımsızlığını savunan ayrılıkçıların her ne isim altında ve her ne münasebetle olursa olsun ABD’yi ziyaret etmesine karşıdır” sözüne yer verildi.
Tayvan probleminin Çin’in temel çıkarlarının merkezi ve aşılmaması gereken “kırmızı çizgisi” olduğu vurgulanan açıklamada, “ABD’yi tek Çin unsuruna bağlı kalmaya ve önderlerini ‘Tayvan’ın bağımsızlığını desteklememe’ taahhüdünü uygulamaya çağırıyoruz” tabiri kullanıldı.
Açıklamada olayın, “Tayvan Boğazı’nda süregelen tansiyonların Tayvan otoritelerinin bağımsızlık için ABD’nin dayanağını sağlama gayretlerinden ve Washington’ın Tayvan meselesini Çin’i çevrelemek hedefiyle kullanma eğiliminde olmasından kaynaklandığını bir kere daha ortaya koyduğu” görüşü paylaşıldı. Çin’in gelişmeleri yakından takip ettiği ve ulusal egemenliğini ve toprak bütünlüğünü savunmak için “kararlı ve güçlü önlemler alacağı” söz edildi.
Seçim kampanyası
Tayvan’daki Amerikan Enstitüsü’nün Lideri Laura Rosenberger, X’te (Twitter) yaptığı açıklamada Lai’yi çarşamba günü konuta dönüş yolunda San Francisco’da karşılayacağını söyledi.
Aynı vakitte ayrılıkçı Demokratik İlerleme Partisi’nin (DPP) 2024 Tayvan bölge önderi seçimleri için aday olan Lai adadaki seçmenlerini ve ABD’deki destekçilerini “Çin’in Tekrar Birleşmesi”ne karşı “Tayvan’ın bağımsızlığı”, “demokrasiye karşı otoriterlik” anlatıları üzerinden ikna etmeye çalışıyor.
Öte yandan Lai’nin ziyaretleri Pekin ve Washington’un bağları geliştirmeye çalıştığı bir periyoda denk geldi.
Buna Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin ABD’ye yapacağı ve bu yıl içinde ABD Lideri Joe Biden ile Çin Devlet Başjanı Xi Jinping ortasında bir görüşmenin önünü açabilecek bir ziyaret ihtimali de dahil.
Tayvan Dışişleri Bakanlığı, bu ayın başında Lai’nin Tayvan başkanı Tsai Ing-wen’in temsilcisi olarak Güney Amerika ülkesi Paraguay’ın yeni seçilen Devlet Lideri Santiago Pena’nın 15 Ağustos’taki yemin merasimine katılacağı, seyahati öncesi ve sonrasında ABD’nin New York ve San Francisco kentlerine “geçiş ziyaretlerinde” bulunacağını açıklamıştı.
Paraguay, Tayvan’ı resmi olarak tanıyan az sayıdaki ülke ortasında yer alıyor.
Tayvan başkanı Tsai Ing-wen de nisan ayı başında Orta Amerika ülkeleri Guatemala ve Belize ziyaretleri öncesi ve sonrasında ABD’ye “transit ziyaretlerde” bulunmuş, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Kevin McCarthy ile görüşmüştü.
Çin ordusu, ziyarete reaksiyon olarak Ada etrafında 3 gün süren askeri tatbikat düzenlemişti.
Pekin, “Tek Çin” prensibi bağlamında Tayvan’ın dünya ülkeleriyle müstakil diplomatik bağlar kurmasına karşı çıkıyor ve bu görüşmeleri “iç işlerine müdahale” olarak kıymetlendiriyor.
Prof. Dr. Hasan Ünal: Tayvan üzerinden Çin’e karşı vekalet savaşı
Tayvanlı başkanın ziyaretini ve ABD’nin Tayvan siyasetini kıymetlendiren Prof. Dr. Hasan Ünal, Washington idaresinin Çin’e karşı Tayvan üzerinden bir vekalet savaşı yürüttüğünü söyledi.
Özellikle Biden tekrar seçilirse Tayvan üzerinden ABD’nin Çin’e karşı pozisyonunu güçlendirmeye ve vekalet savaşını hızlandırmaya çalışacağını kaydeden Ünal, Amerikan dış siyasetinde radikal bir değişiklik olmazsa gidişatı bu türlü gördüğünü söz etti.
‘Amerikan silah endüstrisi açısından ülkü senaryo’
“Amerikan silah endüstrisi açısından baktığımızda da ülkü senaryo bu” yorumunu yapan Prof. Ünal, “Ukrayna’da silah sanayine yapılan yatırımı düşünün, tıpkı formda Çin’e karşı bir uğraşa girişildiğinde bunun boyutlarını düşünün. Ek olarak ABD, Asya-Pasifik’teki müttefiklerini de bu türlü bir durumda silahlandıracaktır, ki silahlandırmaya başladı da. Hasebiyle Pentagon bütçesi de bu türlü bir durumda artırılacaktır” diye devam etti.
‘Amerikan iktisadını ve toplumunu olumsuz etkiler’
Bunun ABD derin devleti için mükemmel bir senaryo olduğunu kaydeden Ünal, öbür yandan bu senaryoda ısrarcı olurlarsa bunun Amerika’nın elinde patlayacağını da vurguladı: “Belli bölümler bundan nemalansa da, bu senaryo Amerikan iktisadını temelde berbat etkileyecektir. Ülkenin temel masrafları için bütçe yok, lakin silah için bütçe var. Bu durum alışılmış ki ülkedeki sıkıntıları daha da derinleştirecektir, toplumsal, toplumsal ve ekonomik çözülmeyi hızlandıracaktır.”
Ancak Ukrayna’da ABD’nin beklentileri çökerse, o vakit Çin’le bu türlü bir gayrete girişmenin Amerika açısından sıkıntı olacağını da kelamlarına ekledi.
Prof. Ünal öbür yandan Tayvan’daki bağımsızlık yanlısı kümelere da dikkat çekti ve bu kümelerin da “yeniden birleşmeye” karşı ellerindeki son kozu onamak için ABD’yi bu ziyaretlere zorlamış olabileceği yorumunu yaptı.
Prof. Dr. Barış Doster: Washington’ın Çin’i çevreleme stratejisinin bir parçası
Lai’nin ziyaretinin daha geniş kapsamlı ABD siyasetleri çerçevesinde okunması gerektiğini belirten Prof. Dr. Barış Doster şunları söyledi:
“Öncelikle Tayvan’daki siyasetçinin bu ziyareti, ABD’nin Çin’i kışkırtma ve Çin’i yakın etrafından çevreleme-kuşatma stratejisinden, bu kapsamda AUKUS ve QUAD üzere örgütlenmelerle Çin’in yakın etrafındaki ülkeleri bu stratejiye dahil etme planlarından bağımsız ele alınamaz. Eski ABD Temsilciler Lideri Pelosi’nin Tayvan ziyareti de bunun öncü adımlarından biriydi. Belirli ki ABD’nin bu üslup atılımları devam edecek.”
İkinci olarak iktisadi ögelere vurgu yapan Doster, ABD’nin Çin’le giriştiği ekonomik yarışta geri kaldığını, münasebetiyle Pekin’i ekonomik olarak engelleyemeyeceğinin farkında olan Washington’ın elinde geriye bu şekil tansiyonları artırmaktan ve Çin’i kuşatacak biçimde askeri yığınağını tahkim etmekten öbür koz kalmadığını tabir etti.
‘ABD’nin Çin’e verdiği kelamlara ve ikili mutabakatlara aykırı’
Bu aksiyonların ABD’nin Çin ile yaptığı mutabakatlara ve verdiği kelamlara de alışılmamış olduğunu belirten Doster, bu kışkırtmaların devam edeceğini lakin ABD’nin bunun üstünde Çin’le direkt bir çatışmayı ve askeri tansiyonu göze alma niyeti olmadığını söyledi.
ABD idaresi Çin’i diplomatik olarak tanıma sürecinde ‘Tek Çin’ prensibini benimsemişti. 1979’da bunu yazılı olarak da beyan etti. 1972’de Çin ile ABD ortasında birinci görüşmede ABD, “Tayvan ve Çin’i tek modül olarak kabul ediyorum” demişti. 1979 yılına geldiğimizde ise taraflar birbirlerini karşılıklı olarak tanıdılar. 1979’da ABD, ‘Artık Çin’in temsilcisi olarak Tayvan’daki hükümeti değil tersine Çin Komünist Partisi’nin kurduğu Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıyorum” dedi. Tayvan’ın Çin anakarasına dahil olduğunu yani tek Çin unsurunu kabul etti. 1979’da bunu yazılı olarak da beyan eden ABD, “Tek Çin unsuruna hürmet duyuyoruz ve Tayvan ile bağlarımızı ekonomik, kültürel ve resmi olmayan seviyede devam ettireceğiz” dedi.
Ancak o vakitten beri, bu ilkeyi delen pek çok aksiyonda bulunan ABD, Tayvan’a sistematik olarak silah gönderdi, adadaki birliklerinin sayısını 4 katına çıkardı, Pentagon Tayvan’a dayanak için özel bütçe ayırdı ve Washington Tayvan ile bir ticaret mutabakatı imzaladı. Diplomatik olarak da ihlalleri devam ettiren ABD, eski Temsilciler Meclisi Pelosi’nin adaya yaptığı ziyaretin yanı sıra, Tayvan önderini de ülkede ağırladı.
