‘Türkiye’ ismi dünyada ne kadar kabul gördü?

Türkiye’nin başvurusu üzerine Birleşmiş Milletler (BM) ve öteki milletlerarası kuruluşların “Turkey” yerine “Türkiye” ismini kullanmaya başlamasının üzerinden bir yıl geçti. Pekala Türkiye’nin bu isim değiştirme teşebbüsü diplomatik ve toplumsal alanlarda ne kadar karşılık gördü?

Türkiye markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında birinci olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Aralık 2021’deki genelgesiyle ihraç eserlerde “Made in Turkey” yerine “Made in Türkiye” ibaresinin kullanılması kararlaştırılmış, 2022 ortasında da hükümet, memleketler arası kuruluşlara yabancı lisandaki yazışmalarda “Türkiye” isminin kullanılması için resmi talepte bulunmuştu.

Uluslarası kuruluşlar ve devletler, resmi ilgilerde Türkiye’nin bu talebine olumlu karşılık verdi. Yabancı basın ve toplumsal alanda ise Türkiye isminin kullanımının çok daha hudutlu olduğu görülüyor.

Bir yıl içinde Türkiye isminin dış dünyada ne kadar kullanıldığını araştırdık.

BM ve NATO’da ‘Türkiye’

BM, Türkiye’nin talebi üzerine geçen yıl Haziran ayında yabancı lisanlarda ülke ismi olarak ‘Türkiye’nin kullanılacağını açıklamış ve bu değişiklik çabucak hayata geçirilmişti.

Dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu haberi 31 Mayıs 2022’de Twitter’dan yaptığı “BM Genel Sekreteri’ne bugün gönderdiğim mektupla ülkemizin BM nezdinde yabancı lisanlardaki ismini da “Türkiye” olarak tescil ediyoruz. Güzel olsun! ” açıklamasıyla duyurmuştu.

Dışişleri Bakanlığı BM’nin akabinde başka memleketler arası ittifak ve kurumlara, ve diplomatik temsilciliklere de birebir müracaatta bulundu.

NATO, Avrupa Birliği, Dünya Sıhhat Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve Dünya Ticaret Örgütü üzere memleketler arası kuruluşlar da resmi temas ve yazışmalarda Türkiye’nin bu talebini geçen yıl hayata geçirdi.

Ancak BM’nin bu kararı, tüm üye ülkelerin de bunu takip edeceği manasına gelmiyor.

ABD Dışişleri Bakanlığı bu yılın Ocak ayında, diplomatik ve resmi temaslarda Türkiye ismini kullanmaya başlayacağını duyurdu.

Ancak “ABD Coğrafik İsimler Kurulu”, Dışişleri Bakanlığı’na gerekli ve uygun yerlerde “Turkey” ve “Republic of Turkey” (Türkiye Cumhuriyeti) isimlerini da kullanabileceği tavsiyesi verdi. Münasebet olarak da “Amerikan toplumu için bu isimlerin daha anlaşılır olması” sunuldu.

İngiltere Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesinde yayımladığı yazılı bilgilendirme notlarında, birinci defa 8 Haziran 2022’de Türkiye ismini kullandığı ve bu tarihten sonraki resmi duyuruları Türkiye ismiyle yaptığı görülüyor.

İngiltere Dışişleri Bakanlığı resmi yazışmalar ve duyurularda Türkiye ismini kullansa da, örneğin vatandaşlarına gönderdiği “seyahat tavsiyeleri” notlarında Turkey ismini kullanıyor.

Türkiye’nin yakın münasebet içinde bulunduğu başka ülkelere baktığımızda, örneğin Katar Dışişleri Bakanlığı’nın İngilizce internet sayfasındaki duyurularda 2023 yılı prestijiyle hem Turkey hem de Türkiye kullanılıyor.

Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesinde de hem Turkey hem de Türkiye isimlerinin kullanıldığı görülüyor. Kremlin’in duyurularında ise Haziran 2022’den sonra ülke isminin Turkiye formunda yazıldığı görülüyor.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan ülke ismini Türkçe’deki haliyle kullanmaya başlayan ülkelerin tam listesini talep ettik fakat haberimizin yayımlandığı saate kadar bakanlıktan cevap alamadık.

Yabancı basında çoğunlukla ‘Turkey’

Uluslararası kuruluşlarda ve diplomatik seviyede Türkiye’nin bu eforu karşılık görmüş olsa da, Türkiye ile ilgili haberlerde ve toplumsal paylaşımlarda hala Turkey yazımının baskın olduğu görülüyor.

Google’ın haber arama motoru GoogleNews’te Türkiye ile ilgili İngilizce haber araması yapıldığında çoğunlukla Turkey ismi karşımıza çıkıyor. İngilizce kaynaklarda Türkiye ise çoklukla Türk basınının İngilizce sayfalarında ve birkaç milletlerarası haber kurumunda kullanılıyor.

İngiltere’de BBC de dahil olmak üzere Financial Times, Guardian, Bloomberg, Economist, Reuters; Turkey ismini kullanıyor.

İngiltere merkezli, Orta Doğu ve Afrika haberlerini veren Middle East Eye da Turkey yazıyor.

ABD basınında da durum tıpkı. CNN, CNBC, Associated Press, Türkçe servisi de olan Voice of America; Turkey’i kullanıyor.

Rus devlet ajansı Interfax’ın İngilizce servisinde de Turkey’nin kullanıldığı görülüyor.

Çin’in resmi haber ajansı Xinhua’nın İngilizce servisi ise haberlerinde Turkey’nin yanında Türkiye’yi de kullanıyor.

Türkiye’nin talebi yalnızca İngilizce yazımıyla ilgili değil, öteki lisanlardaki yazımların da Türkiye formunda değiştirilmesiydi. Fakat İngilizce dışı lisanlar de, kendi lisanlarındaki karşılığını kullanmaya devam ediyor.

Ülke ismi Alman Bild ve Fransız Le Monde’de gazetelerinin İngilizce versiyonlarında da ülke ismi Turkey olarak geçiyor.

Türkçe servisi de bulunan Paris, Fransa merkezli Euronews ise haberlerinde ‘Türkiye’ yazıyor.

Schengenvisainfo.com sitesi de Türkiye ismini kullanan seçkin haber kaynakları ortasında.

Katar merkezli Al Jazeera ise daha çok Turkey olmak üzere Türkiye’yi de kullanıyor.

Medyada ve günlük lisanda Türkiye isminin neden çok karşılık görmediğini sorduğumuz yazar-çevirmen Yetenekli Ünsal Eriş, bunun Tükiye ismindeki Türkçe “Ü” harfiyle de temaslı olduğunu söylüyor:

“Turkey yerine Türkiye isminin önerilmesi bu bağlamda yeterli niyetli fakat yetersiz bir teşebbüs üzere görünüyor. Ü harfinin uluslarası geçerliliği maalesef çok düşük. Türkçe dışında Macar, Eston, Azerbaycan, Türkmen ve Kırım Tatar alfabelerinde var. Bu da ismin aslında Turkiye yazılmasını zarurî kılıyor. Bu nedenle teşebbüsün tam manasıyla karşılık bulmasını bekleyemeyiz.”

Erdoğan’ın genelgesi ne diyordu?

Türkiye isminin markalaştırılmasına yönelik birinci teşebbüs, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla 4 Aralık 2021’de Resmi Gazete’de yayımlanan genelge.

“Marka olarak Türkiye ibaresinin kullanımı” başlıklı genelgede “Türkiye ibaresi Türk milletinin kültür, medeniyet ve pahalarını en uygun formda temsil ve söz etmektedir” deniyor ve ihraç eserlerinde “Made in Turkey” yerine “Made in Türkiye” yazılmaya başlanacağı belirtiliyor.

Genelge “Bu çerçevede ‘Türkiye’ markasını güçlendirme çalışmaları kapsamında; başta öbür devletler ve memleketler arası kurum ve kuruluşlarla resmi alakalarda olmak üzere, her türlü faaliyet ve yazışmalarda ‘Turkey’, ‘Turkei’, ‘Turquie’ vb. ibareler yerine ‘Türkiye’ ibaresinin kullanımı konusunda gerekli hassasiyet gösterilecektir” tabiriyle sonlanıyor.

Genelgenin akabinde Ticaret Bakanlığı Eser Güvenliği ve Kontrolü Bölge Müdürlüğü tarafından Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlükleri’ne gönderilen yazıda, “Made in Türkiye” kullanımına geçiş için 1 Mart 2022 tarihine kadar mühlet verilmişti. Fakat daha sonra sektörel derneklerden ve ihracatçı firmalardan gelen talepler üzerine bu mühlet kaldırıldı.

‘Turkey’le ilgili çekince neydi?

İngilizce’de Turkey, “Hindi” manasına geliyor. Ayrıyeten Amerikan argosunda “ahmak” manasında kullanımı da mevcut.

İngiliz Guardian gazetesi Türkiye’nin isim değişikliği talebine dair “Erdoğan’ın neo-İslamcı, milliyetçi-popülist siyasetiyle çatışan Batılılaştırılmış, İngilizceleştirilmiş isimden kurtulmak istediği söyleniyordu” yorumunu yapmıştı.

Nasıl ‘Türkiye’ ismini aldı?

Mahir Ünal Eriş, Türkiye isminin Osmanlı İmparatorluğu’ndan bile evvel kullanıldığını belirtiyor:

“Bilinen en eski örnek olarak, Türkiye ismi birinci kere Bizans imparatoru VII. Konstantin’in ‘İmparatorluğun Yönetimi Üzerine’ isimli yapıtında geçiyor. Ancak burada kastedilen Türkler, çoğunlukla Macarlar. Ancak bu isim, misal kökenden gelen tüm topluluklar için kullanılır oluyor.

“Araplar tarafından birinci kullanımı da Memlükler vaktinde gerçekleşiyor. Marco Polo’nun da Anadolu’dan bahsederken Turchia sözcüğünü kullandığını biliyoruz. Türkiye, onun a rdılı olan seyyahlarca da yaygın kullanılan bir isim oldu.

“Bizdeki popülerliğini yüklü olarak 19. yüzyılda kazandı. Latince ve Yunancadaki ‘Turkia’ isimleriyle Arapça ve Farsça’daki ‘Turkiya/Turkiye’ isimlerinin bir ortalaması olarak Türkiye biçimini aldı ve Milliciler tarafından da benimsenerek yeni kurulan devletin ismi oldu.”