Getty ImagesAsgari Fiyat Tespit Kurulu, Temmuz ayından itibaren geçerli olacak taban fiyatı tespit etmek için bugün toplandı.
Eski Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Bakanı Vedat Alım, seçimden evvel taban fiyatın 500 dolar civarına yükseltileceğini söylemişti.
Fakat seçimden sonra TL’nin dolar karşısında yaşadığı büyük kıymet kaybı, bunun mümkün olup olmadığını tartışmaya açtı.
500 dolarlık maksat için minimum fiyatın (13 Haziran’daki kura göre) 11 bin 825 TL’ye yükseltilmesi gerekiyor. Bu da neredeyse yüzde 40’lık bir artırım demek.
Bu büyük bir oran üzere gözükse de yüzde 40’lık bir artırım bile minimum fiyatı bekar bir çalışanın yaşama maliyetini karşılamak için gerekli düzeye çıkaramıyor.
BBCTürkiye’deki minimum fiyatın döviz bazında değişimini ve öbür ülkelere kıyasla durumunu, Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) yeni datalarından inceledik.
8 yıldır süren gerileme
Türkiye’deki taban fiyat 2015 yılına kadar pek çok Doğu Avrupa ülkesinin üzerindeydi. Lakin o tarihten sonra tablo bilakis döndü.
BBCKocaeli Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde sanayi bağlantıları, emek tarihi ve çalışma hukuku üzerine çalışmalar yürüten Prof. Dr. Aziz Çelik, Avrupa Birliği’ne (AB) giren gelir seviyesi düşük ülkelerin ortak pazar ve emeğin özgür deveranının bir kesimi haline gelmesiyle, bu ülkelerde minimum fiyatın artmaya başladığını söylüyor.
Öte yandan Türkiye’deki minimum fiyat sırf AB üyesi ülkelerin gerisinde kalmadı, Sırbistan ve Karadağ üzere ülkeler de Türkiye’yi geride bıraktı.
Öyle ki Eurostat bilgilerinde yer alan 27 Avrupa ülkesi ortasında Türkiye 13 Haziran prestijiyle, Arnavutluk’un akabinde en düşük taban fiyatı veren ikinci ülke oldu.
BBCAnkara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Kısmı’ndan Prof. Dr. Yalçın Karatepe, bunda Türk Lirası’nın büyük bedel kaybının da tesirli olduğunu söylüyor.
Prof. Karatepe, “İhracatı artırmak isteyen iktidar, eser fiyatlarında denetim edebildiği tek kısım olan personellik fiyatlarını baskılayarak avantaj elde etmeye çalıştı lakin ithalat ihracattan daha fazla arttı” diyor:
“Vatandaşı fakirleştirerek dış ticarette rekabetçi olunamayacağını da net bir biçimde gördük. Fiyatları baskılayan siyasetlerin beklenen sonucu vermeyeceğini, yalnızca yoksulluğa yol açacağını görüyorum.”
BBCProf. Aziz Çelik, Türkiye’deki sendikalaşma oranlarının öbür Avrupa ülkelerinden daha düşük olmasının da minimum fiyatın düşük kalmasında kıymetli bir etken olduğunu ekliyor:
“Avrupa’ya kıyasla Türkiye’de bir de Toplu İş Kontratı (TİS) sorunu var. Türkiye’de TİS’ler yalnızca sendikalı emekçileri kapsarken örneğin Fransa’da o işyerindeki herkes TİS’ten faydalanıyor. Böylelikle Fransa’da sendikalaşma oranı yüzde 10’un altında olsa da TİS kapsamında çalışanların oranı yüzde 90’ın üstünde oluyor.”
BBCTemmuz’da taban fiyat ne kadar olmalı?
Prof. Çelik minimum fiyatın en az, dört kişilik bir ailenin yoksulluk hududunun yarısı kadar olması gerektiğini, böylelikle iki ebeveynin çalıştığı iki çocuklu bir ailenin yoksulluk sonu üstünde kalabileceğini söylüyor.
Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu’na (Türk-İş) nazaran Mayıs ayında dört kişilik bir ailenin yoksulluk hududu 33 bin 750 TL oldu. Bunun yarısı 16 bin 875 TL yapıyor.
Asgari fiyatın bu düzeye gelmesi için iki katına çıkarılması gerekiyor.
Yüzde 100’lük artış oranı, Ocak-Mayıs ortası resmi enflasyon verisi olan yüzde 15’in çok üzerinde.
Çelik, Türkiye’de minimum fiyata resmi enflasyon oranında artırım yapılmasının iki sakıncası olduğunu söylüyor.
Bunlardan birincisi, fakirlerin harcama sepetlerinin ortalama harcama sepetinden fazla olması.
Dar gelirlilerin harcamalarında besin, kira ve faturaların oranı, toplumun geri kalanına kıyasla daha fazla.
Bu yüzden besin enflasyonu ve kira artışının resmi enflasyonun üzerinde olduğu devirlerde taban fiyat artışını enflasyon oranında tutmak, fakirlerin geçimini daha da zorlaştırıyor.
İkinci sakınca ise resmi enflasyonun güvenilirliğiyle bağlantılı.
Aziz Çelik, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK)açıkladığı tüketici enflasyonunun güvenilirliğinin bir müddettir tartışmalı olduğunu, hissedilen enflasyonun bu orandan daha fazla olduğunu söylüyor.
Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) isimli bağımsız oluşum Eylül ayında yıllık tüketici enflasyonunu yüzde 109 olarak hesapladı. TÜİK’e nazaran ise bu oran yüzde 39.
Prof. Dr. Çelik, “Asgari fiyatın nominal olarak ne kadar arttığının bir değeri yok, taban fiyatın alım gücünün ne kadar arttığı önemli” diyor ve son devirdeki taban fiyat artışlarının alım gücünü artırmadığını söylüyor:
“Reel bir minimum fiyat artışı olduğunu söylemek epey sıkıntı.”
Çelik, önümüzdeki yıl seçimlerin olması nedeniyle hükümetin taban fiyatta evvelki yılkilerden daha büyük bir artış yapma ihtimalinin de bulunduğunu lakin bu mevzuda yorum yapmak için erken olduğunu aktarıyor.
BBCYüksek artırım enflasyonu artırır mı?
Asgari fiyatta gerçekleşecek büyük bir artışın enflasyon oranını da üst çekeceğine dair tasalar da var.
Prof. Dr. Yalçın Karatepe ise bu görüşe katılmıyor:
“Asgari fiyata yapılan artırımın kıymetli bir kısmı enflasyonun yol açtığı satın alım gücü kaybını telafi etmeye yönelik. Artık siz minimum fiyatı artırarak insanları doğalgaz faturalarını ödeyebilir hale getirmeniz enflasyonu artırabilir mi?
“Türkiye’deki enflasyonun nedeni talep kaynaklı değil. Türkiye’deki enflasyonun nedeni maliyet kaynaklı, bunun ana nedeni de faiz siyasetine bağlı olarak döviz kurlarındaki artış. Taban fiyattaki artış bu yüzden enflasyona yol açmaz, bunu çok net söyleyebilirim.
“Üstelik enflasyonla çabayı vatandaşın fakirleşmesi üzerine kurgulamak bir iktidar siyaseti olamaz zati. İnsanları domates biber almasına imkan vermeyecek bir gelir düzeyine mahkum ederek enflasyonu düşürüyoruz diyebilir misiniz? Bir iktidarın temel maksadı halkın refahını yükseltmek olmalı.”
Karatepe, minimum fiyatı yüksek oranda artırmanın, fakir emekçilerin alım gücünü artırmada tek başına kâfi olmayacağını söylüyor:
“Enflasyonu denetim altına almanız lazım. Enflasyonu düşük düzeylere indirmediğiniz sürece yapacağınız her artış tesirini birkaç ay içinde yitirecektir, elde edilen gelir muhtaçlıkları karşılamaya yetmeyecektir.
“Türkiye’de fiyatların düşük olması çok büyük bir sorun. Yalnızca taban ücretlilerin değil, tüm çalışanların maaşları düşük. Bunu yalnızca bir müşahede olarak söylemiyorum.
“Yoksulluk sonu olarak açıklanan dataları dikkate alacak olursak bugün çalışan nüfusun neredeyse yüzde 90’ı fakir.”
BBCProf. Aziz Çelik, öteki Avrupa ülkelerinde taban ücretlilerin oranının çok düşük olduğuna, Türkiye’de ise işgücünün yarısından fazlasının minimum fiyatla çalıştığına ve böylelikle personel sınıfının bir “asgari ücretliler topluluğuna” dönüştüğüne de dikkat çekiyor:
“Avrupa ülkelerinde temel fiyat belirleyicisi toplu pazarlıklarken Türkiye’de minimum fiyat temel fiyat belirleyicisi.
“Bu çok önemli bir sorun. Ben bunu ‘asgari fiyat tuzağı’ olarak isimlendiriyorum.
“Asgari fiyat yüksek seviyede artırılıyor lakin geri kalan maaşlar tıpkı oranda artırılmadığı için daha fazla emekçi taban fiyatlı haline geliyor, minimum fiyat bir ortalama fiyata dönüşüyor.
“Bu bütün fiyat siyasetinin hükümet tarafından denetim edilmesi manasına geliyor. Öteki fiyatlara de en azından minimum fiyat kadar artırım yapılmadığı sürece bu durumun kötüleşerek devam edeceğini düşünüyorum.
“Asgari fiyat AKP devrinde yaklaşık 30 kat artarken memur maaşları, kamu çalışanı fiyatları ve emekli aylıkları 13-15 kat arttı. Bu da bütün fiyatları minimum fiyata yakınlaştırdı. Bunun bir fiyat siyaseti olduğunu düşünüyorum.
“Asgari fiyatta yüksek artış, daha fazla minimum fiyatlı yaratıyor. Bu emekçilerin maaşları başkalarına kıyasla daha fazla artırılınca, hayat standartlarının yükseldiğini düşünüyorlar. Geri kalan yüzde 50’ninse durumu kötüleşiyor. Ama hükümet o yüzde 50’den oy alamadığını, alamayacağını düşünüyor. Bu türlü bir siyasal art planı olduğunu da varsayım ediyorum.”
Prof. Karatepe de iktisat kitaplarında minimum fiyatın giriş düzeyinde, tecrübesi olmayan, süreksiz bir müddet çalışan şahısların kazandığı maaş olarak anlatıldığını ama günümüzde Türkiye’de yetişmiş insanların bile taban fiyat kazandığını vurguluyor:
“Türkiye’nin uygun üniversitelerinden mezun olmuş, kurumsal şirketlerle çalışan şahıslar de minimum fiyatın 1000 TL üzerinde maaş alıyor. Bu sürdürülebilir bir şey değil.”
Peki bu tablo nasıl değiştirilebilir?
Prof. Karatepe’ye nazaran işgücünün ve şirketlerin ulusal gelirden aldığı hissenin değiştirilmesi lazım.
TÜİK bilgilerine nazaran 2016’da personeller ulusal gelirin yüzde 40’ını alırken bu oran 2020’de yüzde 38’e, 2022’de ise yüzde 25’e geriledi.
Şirketlerin aldığı hisse ise birebir yıllarda sırasıyla yüzde 41, yüzde 42 ve yüzde 54 oldu.
Şirketlerin kârlarının büyük oranda arttığını söyleyen Karatepe, “Aslında şirketler çalışanlarına daha yüksek maaş ödeyebilecek gelire sahip. Pekala çalışanlar neden bu yüksek fiyatlara erişemiyor? Zira sendikal haklarda büyük eksiklikler var” diyor.
Karatepe’ye nazaran bu tabloyu değiştirmenin tek yolu emekçilerin sendikal örgütlenmesini artırmaktan geçmiyor.
Siyasi partilerin bu mevzuyu gereğince gündeme getirmesi durumunda vergi sisteminde de değişikliğe gidilebileceğini söylüyor:
“TÜSİAD (Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği) ve DİSK (Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu) bu mevzuda ortak bir açıklama yaparak vergi dilimlerinin yükseltilmesini talep ediyor. Bu olursa çalışan kısmın harcanabilir geliri artar. Yoksulluk sonu altındaki tüm gelirlerin vergiden muaf tutulması kelam konusu olabilir.”
Bu tip taleplerin iktidar tarafından “bütçeye ziyan vereceği” gerekçesiyle reddedildiğini belirten Prof. Karatepe, kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Ben de onlara şunu söylüyorum: Kurumlar vergisini önemli bir biçimde artırmayı tartışmamız gerekir tahminen. Dünyanın dört bir yanında kurumların ve zenginlerin daha fazla vergi ödemesi tartışılıyor.
“Örneğin kur muhafazalı mevduata bonkörce kaynak aktarılırken bunun yerine gelir vergisini indirmeyi bütçe açısından sıkıntılı bulmak, iktidarın bölüşüm meselesine nasıl baktığını gösteriyor.”
BBCSatın alma gücüne nazaran karşılaştırmak gerçek mu?
Eurostat ülkelerdeki taban fiyatı satın alma gücü paritesine nazaran de karşılaştırıyor.
Bu listede Türkiye’deki taban fiyat az sayıda Doğu Avrupa ülkesinin üzerinde yer alıyor. İktidar da Türkiye’de kişi başı GSYH’den bahsederken çoklukla satın alma gücü paritesine nazaran olan datayı tercih ediyor.
Peki ülkelerin taban fiyatlarını buna nazaran karşılaştırmak gerçek mu? Türkiye’deki bir taban fiyatlı, ay sonunu Çek Cumhuriyeti yahut Slovakya’daki bir taban ücretliden daha rahat mı getiriyor?
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Ekonomist Prof. Erhan Aslanoğlu’nun bu sorulara karşılığı “Hayır”.
Aslanoğlu, satın alım gücü endeksinin yatırımcılara ülkelerin iç piyasalarını karşılaştırma imkanı verdiğini lakin minimum fiyatlar karşılaştırılırken satın alım gücüne nazaran dataların değil, nominal bilgilerin karşılaştırılması gerektiğini söylüyor:
“Türkiye’deki taban fiyatın nominal olarak gerilemesi de, satın alma gücüne nazaran artması da TL’nin son periyottaki çok kıymet kaybının bir yansıması. TL her yüzde 10 kıymet kaybettiğinde enflasyon yüzde 1,5-2 artıyor. Münasebetiyle Türkiye’deki temel mal ve hizmet fiyatları ile Avrupa’dakiler ortasındaki fark artıyor.
“Bu Türkiye’nin iş gücü maliyetini Avrupa’ya kıyaslamaya yarıyor. Bunun artması, Türkiye’deki minimum ücretlinin refahında bir artışı tabir etmez. Türkiye’de yoksulluk sonlarına baktığımızda, taban fiyat dört kişilik bir ailenin muhtaçlıklarını karşılamaktan da uzak.
“Bir ülkedeki taban fiyat düzeyi nominal fiyat düzeyi, yoksulluk hududu yahut asgarî muhtaçlıklarını karşılama hududuna nazaran belirlenir. Satın alma paritesine nazaran bunları karşılaştırmak yanlışsız değildir. Türkiye’nin kalkınması için nominal fiyatların gerilemesi değil yükselmesi gerekmektedir.”
İşçi ve patron temsilcileri neler söyledi?
DİSK Genel Lideri Dilek Çerkezoğlu, 13 Haziran’da yaptığı konuşmada, “Türkiye’deki minimum fiyat dünyanın ucuz emek cenneti olarak bilinen Çin’in bile gerisinde kaldı” dedi ve bunun kabul edilemez olmadığını söyledi.
Çerkezoğlu, enflasyonun düşürülmemesi durumunda taban fiyattaki artışın sırf birkaç aylığına rahatlama sağlayacağını, akabinde geçim zahmetinin tekrar baş göstereceğini belirtti.
Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu Lideri Özgür Burak Akkol ise 12 Haziran’da yaptığı açıklamada, “Bir evvelki bakanımızın bir beyanatı oldu lakin baştan sona dinlediğimizde fiyatın dolara endekslenmemesi gerektiğini tabir ediyor. Temenni olarak makul düzeylerden bahsediyor. Biz Türkiye Cumhuriyeti’ndeyiz, öbür para üniteleriyle belirlenmiyor” tabirlerini kullandı.
