‘X’, neden İngilizce’deki en güçlü harf olabilir?

Oxford İngilizce Sözlüğü’nde toplamda 308 bin söz olmasına karşın, sadece 366 söz “x” harfiyle başlıyor. Bunlardan çok azı insanların söz dağarcığında yer alıyor. Lakin bu birbaşınalığına karşın – ya da tahminen de bu yüzden – “x” tahminen de İngilizce’nin en güçlü ve cazibeli harfi.

X-Files, X-Factor, X-Men, X Kuşağı, X-ray, X-rated ve X gezegeni… bu harf tanınan kültürde ve sanayilerde bilinmeyen, geleceğe dair yahut çarpıcı bir şeyi söz etmek için bir kısaltma olarak kullanılıyor.

Harfin hali her şeyi simgeleyebilir. Aşktan (e-posta ve metinlerimizi imzalarken kullandığımız öpücükler) yokluğa, yasaklamaya ve hatta vefata kadar (kafatası ve çapraz kemik gibi). Dr. Samuel Johnson’ın 1755 tarihli İngiliz Lisanı Sözlüğü’nde “Sakson lisanında hiçbir sözün başlamadığı harf” olarak tanımladığı bir harf için hayli etkileyici.

UCLA’deki Bibliyografik Çalışmalar Profesörü ve “The Alphabet: The Origins of Letters from Antiquity to the Present” (“Antik çağdan günümüze Harf Kökenleri: Alfabenin İcadı”) isimli kitabın muharriri Johanna Drucker “X, alfabede hayli büyük bir saygınlığa sahip” diyor ve şöyle devam ediyor

“Düşündüğünüzde, kaç harf tek başına markalarda kullanılır? Çok değil.”

İngiliz alfabesinin 24’üncü harfi bir kere daha sahne ışıklarının altında yer aldı. Zira Elon Musk, Ekim 2022’de 44 milyar dolar karşılığında satın aldığı toplumsal medya şirketi Twitter’ın marka kimliğinin değiştirdiğini duyurdu. Siteye ilişkin ikonik mavi kuş logosu artık yok. Yerine Elon Musk’ın “süper uygulama” argümanıyla “her şeyi sunabilen bir platform” olma planının bir modülü olarak siyah bir “X” harfi geldi.

Musk, x harfini “bizi eşsiz kılan eksikliklerimizi somutlaştırması” nedeniyle seçtiğini söylüyor.

Onun bu harfe olan ilgisi yeni değil, 20 yıldan uzun bir vakte dayanıyor. Musk, birinci olarak 1999’da çevrimiçi bankacılık hizmeti olarak “X.com”u kurdu. Daha sonra bu sistem PayPal’a evrildi.

X.com’un web sitesi ismini 2017 yılında tekrar satın aldı ve bunun “büyük duygusal bir bedele sahip olduğunu” söyledi. Tesla’nın birinci otomobil modellerinden birini “Model X” olarak isimlendirdi ve uzay keşif programına SpaceX ismini verdi. 2020 yılında Musk ve müzisyen Grimes’ın bir oğlu oldu. Çift ona X Æ A-12 Musk ismini verdi.

Teknoloji sanayisi, bu harfe özel bir yakınlık gösteriyor üzere görünüyor. Musk’ın X’inin yanı sıra Microsoft’un oyun konsolu Xbox, Sony’nin Xperia akıllı telefonu, Apple’ın iPhone X’i ve işletim sistemi OS X’i bulunuyor.

2010 yılında Google, bâtın fikir test laboratuvarının ismi için bu harfi seçti. Evvelce Google X olarak bilinse de ve artık basitçe X olarak tanınıyor.

Mark Zuckerberg’e ilişkin Facebook, Instagram ve Threads’in çatı şirketi Meta’nın X logosunu toplumsal medya kullanımı için ticari marka olarak tescil ettirdiği istikametinde birtakım haberler de var. Bu da önümüzde bir ticari marka savaşı olabileceği manasına geliyor.

Peki, neden teknoloji devleri, öteki 25 harf dururken X harfi için gayret ediyor?

King’s College London’da Argo ve Yeni Lisan Arşivi Yöneticisi Tony Thorne, bunu üstel, deneyimsel ve deneysel üzere çeşitli meçhul bilimsel tabirlere başvurarak gizemli görünme gayreti olarak görüyor.

BBC Culture’a değerlendirmelerde bulunan Thorne, “X, alfabenin pek çok günlük sözünde yer almayan tek harfi. Lakin tıpkı vakitte teknoloji cahili olan bizleri şaşırtan ve merak uyandıran çoklu matematiksel ve teknik bağlamlarda da yer alıyor” diyor.

Önemli, bilinmez ve heyecan verici bir ima kelam konusu. Fakat Thorne için, çok kullanımı zıt tepmeye başladı. “Şimdi bir klişeye yanlışsız yaklaşıyor.”

X’in gücünün bir kesimi yalnızca bir harf olmaması, tıpkı vakitte insanların binlerce yıldır yaptığı bir bir sembol olmasında yatıyor.

Prof. Drucker, “X, o denli ilkel bir belirleme aksiyonudur ki…” diye başladığı kelamlarına şöyle devam ediyor:

“İnsanların yaptığı en eski işaret sistemlerinde, çarpı ve daireler çok temeldir. Zira epey kolay yapılırlar. 20 bin yıl evvelki Fransa’dan taşlar üzerine çizilen çarpılar ve daireler bulundu.”

Orta Çağ’da, okuma yazma bilmeyenler de “X”i imza olarak kullanırlardı.

Uyarlanabilir anlamlar

X harfi karışık bir tarihe sahip, tahminen de bu uyarlanabilir manalarının da nedenidir.

İlk olarak Fenikelilerin “s” sesini temsil eden “samekh” isimli harfi için kullanılan “x”, balık manasına gelir. Thorne daha sonra harfin Yunanlılar tarafından ‘kh’ sesi için ödünç alındığını ve “Chi” isminin verildiğini, çapraz çizgi olarak yazıldığını söylüyor. Romalılar, daha sonra Yunan alfabesinin Batı kolu olan Chalcidian alfabesinden x sesini benimsedi ve Chi (x) sembolüyle birleştirdi ve bugünkü x harfi doğdu. Tıpkı vakitte Roma sayı sisteminde kullanılan yedi harften biri oldu.

Bu harfin gizemli havası nispeten biraz daha geç hissedildi.

Drucker, “X’in gizemi, cebirde bilinmeyeni temsil etmesi nedeniyle; bütün rasyonel ve matematiksel aydınlanmayla birlikte geliyor” diyor.

17. yüzyılda Descartes, x, y ve z harflerini bilinmeyenleri temsil etmek için belirledi. (a, b ve c ise bilinenler için tabir edildi.) Bu üç harften x, garip, yabancı, egzotik olan gizemin baskın sembolü olarak ortaya çıktı.

Alman fizikçi Wilhelm Röntgen 1895 yılında yeni bir radyasyon çeşidi keşfettiğinde, tabiatı bilinmediği için ona X-ray (X-ışını) ismini verdi.

Bilim kurguda x, dünya dışı varlıkları temsil ediyor.

Bu belirsizlik her vakit da olumlu değil. 1965 ile 1980 ortasında doğanları tanımlayan “X Nesli” (X-Jenerasyonu), hakkında yazılan niyet yazılarında “genellikle kaybolmuş, amaçsız” bir kuşak olarak tasvir ediliyor.

Bu harfin tıpkı vakitte yokluğu yahut silinmeyi de simgelemesi mümkün. İnsan hakları aktivisti Malcolm X’in ismindeki X, kölelik devrinde atalarından alınan bilinmeyen Afrika ismini temsil ediyordu.

Alkol, tütün ve uyuşturuculardan kaçınan Straight Edge punk hareketi, kimliklerini X ile belirtiyorlar. Lakin bazen de x bir varlığı simgeliyor. X işareti yerin tam noktasını gösterir ya da seçimlerimizi yapmak için işaretlemede kullanırız.

Çelişkilerle dolu bir harf x.

Aynı vakitte cinsel tehlike iması da veriyor. John Singer Sargent’ın provokatif tablosu Madame X, evlilik dışı bağlarıyla tanınan bir Amerikalı bayanı tasvir ediyor. 19. yüzyıl sonlarındaki Paris’te bir skandala yol açmıştı.

1951 yılında İngiliz Sinema Sansür Şurası, bir sinemanın “müstehcen” olduğunu belirtmek için X sertifikasını tanıttı. Başlangıçta şiddet ve makûs lisanın yanı sıra cinsellikle de ilgiliydi. Fakat “X-rated” terimi pornografi sanayisi tarafından kullanıldı. Artık cinsel içerikli gereçler için kısaltma olarak kullanılıyor.

Aşırılıkla ilişkilendirilmesi, Twitter’ı satın aldığında çalışanlardan “son derece sert” bir çalışma kültürüne bağlı kalmalarını isteyen Elon Musk için uygun görünüyor.

Musk’ın X’in Çin’deki WeChat uygulamasına misal bir şey olmasını istediği düşünülüyor. Bu uygulamada kullanıcılar birbiriyle irtibat kurabiliyor, haber tüketebiliyor, alışveriş yapabiliyor, faturalarını ödeyebiliyor ve hatta taksi bile çağırabiliyor. Bu kadar farklı hizmet sunacak bir uygulama için, bu kadar çok mana taşıyan bir sembol kullanmak mantıklı olabilir.

Ancak şirket yine markalaşma müddetinde sancılı ve baş karıştırıcı bir başlangıç yaptı. Şirketin San Francisco merkezinden Twitter tabelasının kaldırılması sırasında polisler “izinsiz olduğu” gerekçesiyle çalışmayı durdurdu

X hakkında nasıl konuşacağımız konusunda da belirsizlik var. Artık tweetler X’ler mi olacak? “Tweet” sözü bir fiil olarak sözlüğe girdi, artık eşanlamlısı ne olacak?

Çok anlamlılığı ve çelişkili manaları nedeniyle, X sembolünün birinci bakışta birçok bireye gizemli, baş karıştırıcı, tahminen de farklı görüneceğini söyleyen Thoren şöyle soruyor:

“Ancak bir marka meçhullüğü yahut baş karışıklığını mı öne çıkarmalı?”

Musk’ın X projesinin geleceği şimdi muhakkak değil. Lakin bu harfin en ayartıcı ve form değiştiren özelliklerini kullanmak, dünyanın en güçlü insanı için bile fazla olabilir.